Аллоҳ қайтарган энг улкан қайтариқ - ширкдир

Ва ундан қайтарган энг улкан нарса ширкдир.
Муаллиф раҳимаҳуллоҳнинг: «Ва Аллоҳ таоло ундан қайтарган энг улкан нарса ширкдир», деган сўзларидан кўплаб фойдалар оламиз. Чунки баъзи кимсалар маълум бир гуноҳ ишларни энг улкан жарима деб эътиқод қиладилар. Аллоҳ таоло қайтарган энг улкан нарса: рибодир. У энг катта ҳаром иш. Зино энг улкан ҳаром иш, дея рибо, зино, бузуқ хулқлардан қайтаришга бутун диққатларини жамлайдилар. Лекин ширкдан огоҳ этишга, одамларни ширкка ботиб кетганларини кўзлари билан кўрсалар-да, унга аҳамият қаратмайдилар. Бу эса Аллоҳ субҳанаҳу ва таолонинг шариатини билмаган энг жоҳил кимсадир.
Аллоҳ таоло қайтарган энг улкан қайтариқ ширкдир. У (ширк), рибо, маст қилувчи ичимлик ичиш, ўғирлик, одамларнинг молини ноҳақ ейиш ва қимордан-да улкан қайтариқ ва ҳаром ишдир. Далил, Аллоҳ таолонинг ушбу қовли: «Айтинг: «Келинглар, Роббингиз сизларга ҳаром қилган нарсаларни тиловат қилиб берай: У Зотга бирон нарсани шерик қилмангиз; ота-онага яхшилик қилингиз; болаларингизни камбағалликдан (қўрқиб) ўлдирмангиз-сизларни ҳам, уларни ҳам Биз ризқлантирурмиз – бузуқ ишларнинг ошкорасига ҳам, махфийсига ҳам яқинлашмангиз; Аллоҳ (ўлдиришни) ҳаром қилган бирон жонни ўлдирмангиз, магар ҳақ билан (яъни, қасос олиш учун ё муртад бўлгани ё зино қилгани учун шариат ҳукми билан ўлдиришингиз мумкин). Шояд ақл юргизарсизлар, деб (Аллоҳ) сизларни мана шу нарсаларга буюрди» (Анъом: 151). Ушбу оятлар ўн васият, деб аталади. «Айтинг: «Келинглар, Роббингиз сизларга ҳаром қилган нарсаларни тиловат қилиб берай»», оятидан мана бу оятларгача: «Шояд эслатма (насиҳат) олурсизлар, деб (Аллоҳ) сизларни мана шу нарсага буюрди» (Анъом: 152).
Ушбу ҳаром ишларни Аллоҳ таоло мана бу қовли билан бошлади: «У Зотга бирон нарсани шерик қилмангиз». Демак ушбу оят ширк Аллоҳ таоло қайтарган энг улкан қайтариқ эканига далолат қилади.
Исро сурасида ҳам Аллоҳ таоло шундай деди: «Сиз яна Аллоҳ билан бирга ўзга бирон ҳақ илоҳ ҳам бор, деб мазамматлангувчи ва маҳрум бўлиб ўтирманг!» (Исро: 22). (Аллоҳ таоло ушбу оятларни) ширкдан қайтариш ила бошлаб ва яна ширкдан қайтариш билан якунлади. «Сиз яна Аллоҳ билан бирга бошқа ҳақ илоҳ ҳам бор, деб маломатланган ва (Аллоҳ раҳматидан) қувилган ҳолда жаҳаннамга ташланманг!» (Исро: 39). Демак, буларнинг бари ширк Аллоҳ таоло қайтарган энг улкан қайтариқ эканига ва шайх раҳимаҳуллоҳнинг сўзлари (нақадар ҳақ эканига) далолат қилади.
Саҳиҳ ҳадисда айтилишича Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламга: «Энг улкан гуноҳ қайси?», дея савол берилди. Шунда: «Аллоҳ таоло сени яратган бўлса-да, Унга тенгдош исбот қилишинг», дедилар. «Сўнг қайси?», дейилди. «Болангни, сен билан таомланишидан қўрқиб ўлдиришинг», дедилар. «Сўнг қайси?», дейилди. «Қўшнингни аёли билан зино қилишинг», дедилар (Бухорий (6861) ва Муслим (86) Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят).
Аллоҳ таоло (ушбу ҳадис) тасдиғи ўлароқ мана бу қовлини нозил қилди: «Улар Аллоҳ билан бирга бошқа бирон илоҳга дуо-илтижо қилмаслар ва Аллоҳ (ўлдиришни ҳаром қилган) бирон жонни ноҳақ ўлдирмаслар ҳамда зино қилмаслар. Ким мана шу (гуноҳлардан биронтасини) қилса уқубатга дучор бўлур» (Фурқон: 68). Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳам қай бир гуноҳ энг улкан-даҳшатли дея сўралганларида: «Аллоҳ таоло сени яратган бўлса-да, Унга тенгдош -яъни шерик- исбот қилишинг», деб, ширкни энг даҳшатли гуноҳ дея зикр қилдирлар.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дедилар: «Еттита ҳалок қилувчи гуноҳлардан четланинглар». «Улар қайсилар экан, эй Расулуллоҳ?!», дейилди. «Аллоҳга ширк келтириш, сеҳр, Аллоҳ ҳаром қилган жонни ноҳақ ўлдириш...» (Бухорий (2766) ва Муслим (89) Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят).
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳам (ҳалок қилувчи гуноҳларни) ширкдан бошладилар. Бу эса ширк энг улкан гуноҳ эканига далолат қилади. Шунинг учун ҳам мушрик абадул-абад жаннатга кирмайди. Аллоҳ таоло шундай деди: «Албатта кимда-ким Аллоҳга ширк келтирса, Аллоҳ унга жаннатни ҳаром қилур, унинг борар жойи дўзахдир. Зулм қилгувчилар учун бирон ёрдамчи бўлмас» (Моида: 72). Аллоҳ таоло мушрикни асло мағфират қилмайди: «Албатта Аллоҳ Ўзига (бирон нарсанинг) шерик қилинишини кечирмас. Шундан бошқа гуноҳларни Ўзи хоҳлаган кишилар учун кечирур» (Нисо: 48). Бу эса жаннат мушрикка ҳаром экани, Аллоҳ таоло уни кечирмаслиги ва ширк энг улкан гуноҳ эканига далолат қилади. Чунки ширкдан ўзга гуноҳлар мағфират қилиниши мумкин: «Албатта Аллоҳ Ўзига (бирон нарсанинг) шерик қилинишини кечирмас. Шундан бошқа гуноҳларни Ўзи хоҳлаган кишилар учун кечирур». Зино, ўғирлик, маст қилувчи ичимлик ичиш, рибо, буларнинг бари Аллоҳнинг хоҳиши остидадир. Хоҳласа кечиради, хоҳласа азоблайди.
Ширк эса асло кечирилмайди. Аллоҳ таоло уни (ширкни) асло кечирмайман, дея ҳукм қилди. Шунингдек, осий кимса ширкдан қуйи турадиган гуноҳи кабираларга қўл урар экан, унга жаннат ҳаром бўлмай, оқибати барибир жаннатдир. Ё Аллоҳ таоло уни аввалги дафъада кечириб жаннатга дохил қилади. Ё бўлмаса дўзахда азоблангач, ундан чиқиб жаннатга киради. Мўмин киши ширкдан ўзга-қуйи бўлган фисқ ва маъсиятларга ҳар қанча қўл урса ҳам Аллоҳнинг Раҳматидан умидини узмасин. Чунки у жаннатдан маҳрум эмас. Балки Аллоҳ субҳанаҳу ва таолонинг хоҳиши билан Унинг мағфирати остига дохилдир.
Мушрикка келсак, у буларнинг баридан маҳрумдир, Аллоҳ сақласин. Ширк энг улкан-даҳшатли гуноҳ эканига Аллоҳ таолонинг ушбу қовли далилдир: «Чунки ширк келтириш катта зулмдир» (Луқмон: 13).
Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло шундай деди: «Ким Аллоҳга (бирор кимса ёки нарсани) шерик келтирса, бас, у буюк гуноҳни тўқиб чиқарибди» (Нисо: 48). «Кимки Аллоҳга ширк келтирса, демак, жуда қаттиқ йўлдан озибди» (Нисо: 116). Ушбу далилларнинг барчаси ширк энг улкан-даҳшатли гуноҳ эканига далолат қилади. Ширк энг улкан гуноҳ бўлар экан, демак, уламо ва мутааллимларга ундан қайтариб, огоҳ этишлари ва ширкдан огоҳ этишдан сукут сақламасликлари вожиб бўлади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам жиҳод қилганларидек, куч-қувват борида мушрикларга қарши жиҳод қилишлик вожибдир.
Аллоҳ таоло шундай деди: «Мушрикларни топган жойингизда ўлдирингиз, уларни (асир) олингиз, қамал қилингиз ва барча йўлларда уларни кузатиб турингиз!» (Тавба: 5). Демак, ширкдан огоҳ этиш ва одамларга унинг (ҳақиқатини) баён қилиб бериш лозим бўлади, тоинки ундан четлашишсин. Ана шу вожиб бўлган ишдир.
Ширк ҳақида гапирмай сукут сақлаш ва одамларни Аллоҳдан ўзгасига ибодат қилишда улоқиб юришларига қўйиб қўйиш, ҳолбуки улар исломни даъво қиладилар, энди бирор киши қайтармай, огоҳлантирмаслиги ўта аянчли бир ишдир. Баъзи кимсалар рибо, зино, бузуқ хулқлардан қайтаришда кўп тиришишади. (Тўғри ушбу ишлар) ҳаром ва фасод. Бироқ ширк энг улкани-даҳшатлисидир. Энди нима учун (ушбу кимса) ширкдан қайтариб, ундан огоҳлантиришга ва исломни даъво қиладиган кўплаб одамларга қўл уришаётган катта ширкни ёритиб беришга аҳамият қаратмайди?
Нима учун ширкка бунчалар бепарво ва аҳамиятсизлик қилиниб, одамларни ширкка тушишларига ташлаб қўйилиш(ни кузатяпмиз)? Ахир уламолар бор-ку, балки улар ўша одамлар билан яшаб, уларга (бу ҳақда) ҳеч нарса дейишмас? Авваламбор уммат бошига битган муқаррар ҳалокат бўлмиш ушбу даҳшатли хатардан қайтаришга киришиш вожиб бўлади. Барча гуноҳлар ширкдан қуйи ва ундан енгил. Энг муҳим ишдан бошлаш лозимдир.
У (ширк) У билан бирга ўзгасига ибодат қилишдир.
Ширкнинг таърифи: У (ширк) У билан бирга ўзгасига ибодат қилишдир, яъни, ибодатларнинг бирортасини Аллоҳдан ўзга фаришталардан бирор фаришта ёки пайғамбарлардан бўлган бир пайғамбар, солиҳ зотлардан бири ёки қадимий қадамжо-ёдгорлик, хуллас Аллоҳдан ўзга бирор махлуқотга ибодатни йўналтиришлик, Аллоҳ қайтарган қайтариқлари ичидаги энг улкани бўлмиш ширкдир.
Тавҳид ва ширкнинг тафсир-изоҳини яхшилаб билиб олинглар! Чунки баъзи кимсалар борки, тавҳид ва ширкни ўзининг изоҳи билан изоҳламайдилар.
Баъзи кимсалар: ширк бу ҳукмдаги ширкдир, дейишади. Афсуслар бўлсинким ушбу сўз бугун кенг тарқалган. Аллоҳ нозил қилган диндан ўзгаси билан ҳукм қилиш ширк турларидан бири бўлиб, тоатдаги ширк деб аталади. Шак-шубҳа йўқки, Аллоҳ ҳаром қилганини ҳалол санаш ёки Аллоҳ ҳалол қилганини ҳаром санашда махлуққа итоат қилиш ширк турларидандир. Бироқ бу ўринда ундан ҳам укланроқ ширк бор. У ҳам бўлса жонлиқ сўйиш, назр аташ, (қабрларни) тавоф қилиш ва улардан ўтиниб ёрдам сўраш билан Аллоҳдан ўзгасига ибодат қилишдир. Ширкнинг баридан огоҳлантиришимиз лозим. Бир турига эътибор қаратиб, ундан-да улкан ва даҳшатлироғи ташлаб қўйилмайди. Ва ширк фақат ҳукмдаги ёки сиёсатдаги ширк деб изоҳланмайди. (Ўшаларнинг) айтишича: қабрлар(га қарата қилинган ибодат сабабли бўлган) ширк оддий-аҳамиятсиз ширк эмиш. Ахир бу Аллоҳ субҳанаҳу ва таолога журъат қилиш-ку. Ширк Аллоҳ таоло қайтарган нарсалари ичидаги энг улканидир. У (ширк) - У билан бирга ўзгасига ибодат қилиш. Ана шу ширкдир.
Яна ўшаларнинг баъзилари: ширк – мол-дунёга муҳаббат қўйиш, дейдилар. Аллоҳ таоло молни инсон табиатига севикли қилиб қўйди. «Яна мол-дунёни қаттиқ муҳаббат билан яхши кўрурсизлар!» (Фажр: 20). «Ва шак-шубҳасиз, у мол-дунё муҳаббатига жуда қаттиқ (берилгувчи)дир» (Вал-Одиёт: 8). «(Эй Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам), айтинг: «Агар ота-оналарингиз, болаларингиз …. суюклироқ бўлса…»» (Тавба: 24).
Аллоҳ таоло: «Суюклироқ бўлса», деди. Яхши кўришларини инкор этгани йўқ. Бироқ буларни Аллоҳнинг муҳаббатидан ҳам муқаддам қўйишларини инкор қилди. Мол-дунёга муҳаббат қўйиш ширк эмас. Чунки бу табиий муҳаббатдир. Одамлар мол-дунёга муҳтожлар ва уни яхши кўрадилар. Демак, мол-дунёга муҳаббат қўйиш ширк эмас. Чунки у инсонлар ўзлари фойдаланадиган нарсаларини яхши кўришларидандир. Анави кимсалар эса ушбу сўзларни ё тавҳид ва ширкни таълим олмай жоҳил бўлганликлари сабабли, ё бўлмаса (тавҳиддан) батамом юз ўгириб, одамларни ушбу ҳақиқатлардан буриб, ўзларининг истакларига йўллашни хоҳлаганлари учун айтадилар. Аллоҳ таоло мақсадларни Билгувчироқдир.
Муҳими, ушбу (мол-дунёни яхши кўриш) ширк эмас. Ширк Аллоҳ билан бирга Ўзгасига ибодат қилиш ёки жонлиқ сўйиш, назр аташ, дуо қилиш, ўтиниб ёрдам сўраш, илтижо қилиб ёлбориш, хавф, умид қилиш ва бундан бошқалар каби ибодат турларининг бирортасини Аллоҳдан Ўзгасига сарф қилишдир. Ана шу энг улкан гуноҳ бўлмиш ширкки, у – Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло билан бирга Ўзгасига ибодат қилишдир. Чунки дуо Аллоҳ таоло айтганидек энг улуғ ибодатлардандир: «Ҳақиқий дуо-илтижо фақат Унга қилинур. Ундан ўзга – (мушриклар) дуо-илтижо қилаётган бутлар у (мушрик)ларнинг биронта, дуосини мустажоб қилмас» (Раъд: 14). Ва яна шундай деди: «Бас, (эй мўминлар), гарчи кофирлар ёмон кўрсалар-да, Аллоҳга – У Зот учун динни холис қилган ҳолингизда дуо-илтижо қилингиз!» (Ғофир: 14). Аллоҳдан Ўзгасига дуо қилиш ширкдир. Аммо анави кимсалар ширк, деб атаётган жузиётларга келсак, ундай эмас. Бироқ: ўша ишларнинг баъзиси ширк қисмларидандир. Ва бу ўринда улардан-да хатарлироқ ва муҳимроқ бўлган ширк турлари бор, деб айтилади. Чунки ширк ҳам турлича тафовутдадир. Баъзиси бошқасига нисбатан қаттиқроқ-оғирроқдир, Аллоҳ сақласин.
Далил, Аллоҳ таолонинг ушбу қовли: «Аллоҳга бандалик қилинглар ва Унга ҳеч нарсани шерик қилманглар!» (Нисо: 36).
Аллоҳ таоло буюрган нарсаларининг энг буюги тавҳид эканига далил Аллоҳ таолонинг ушбу қовлидир: «Аллоҳга бандалик қилинглар ва Унга ҳеч нарсани шерик қилманглар!», деб айтгандик. Аллоҳ таоло тавҳидга буюриб, ширкдан қайтаришлик билан бошлагани, Аллоҳ таоло буюрган буйруқлари ичидаги энг олийси тавҳид эканига далилдир. Чунки У Зот: «Аллоҳга бандалик қилинглар», деди. Сўнг: «Унга ҳеч нарсани шерик қилманглар!», деб қайтарди. Демак, тавҳидга бўлган буйруқ ва ширкдан бўлган қайтариқдан бошлади. Демак, бу Аллоҳ таоло буюрган энг буюк нарса тавҳид, қайтарганлари ичидаги энг улкани ширк эканига далолат қилади. Чунки Аллоҳ таоло оятни ана шу ишлар билан бошлади. Аллоҳ таоло фақат энг муҳим нарсалар билан бошлайди. Бу, оятдан (биз гаплашаётган мавзуга) далил келтириш услуби эди.