Шайх Юсуф Қарзовий Мисрда туғилган. Ёшлигидан кучли қобилияти ва илмга чанқоқлиги билан ажралиб турган, 10 ёшида Қуръони каримни ёд олган. Қоҳирадаги ал-Азҳар халқаро университети қошидаги мактабда ўқиган, сўнг таҳсилни Усулуд-Дин факультетида давом эттирган. 1954 йилда университетни муваффақятли билан тамомлаб, олий даражали диплом олган. 1973 йилда Юсуф Қарзовийга энг олий тоифали доктор илмий даражаси берилди. Шайх Юсуф Қарзовий Миср Вақфлар вазирлигида Дин ишлари бўйича назорат қўмитасида, ал-Азҳар университети қошидаги Исломий таълим бошқармасида ишлади, кўплаб ўқув муассасаларига муассис ва ҳомий бўлди.
Қатар давлатининг таклифига кўра Қатар Диний институтида ректор лавозимида ишлаб, Педагогика факультетида ўзи ташкил қилган Исломий тадқиқотлар бўлимига раҳбарлик қилди, кейинчалик эса ўзи таъсис қилган Исломий тадқиқотлар факультетининг декани лавозимида ишлади. Шайх Юсуф Қарзовий Суннат ва Сийрат тадқиқотлари марказини ҳам таъсис этган бўлиб, бугунги кунда унга раҳбарлик қилиб келмоқда.
Шайх Юсуф Қарзовий моҳир нотиқ, публицист, ҳассос адиб, ҳукуқшунос, исломий илмларнинг турли соҳалари бўйича юқори малакали мутахассисдир.
Шайх Юсуф Қарзовий бутун Ислом дунёсида ғоятда машҳур бўлиб кетган 50 дан ортиқ монографияларнинг муаллифидир. Шайхнинг кўпгина китоблари замонавий Ислом тафаккурининг энг кенг оммалашган асарларига айланиб, ўнлаб маротаба нашр этилган ва дунёнинг қатор тилларига таржима қилинган. Шайх Қарзовийнинг барча мақолалари, нутқ ва маърузаларини санаб саноғига етиб бўлмайди.
Юсуф Қарзовий бугунги давр талабларини шариат қонунларига уйғунлаштиришга ҳаракат қиладиган олимлар қаторидан ўрин олган.
Шайх бир қатор фанлар академиялари, араб ва халқаро илмий муассасаларининг ҳақиқий аъзосидир. Жумладан, шайх Юсуф Қарзовий Маркази Маккаи Мукаррамада жойлашган Бутунжаҳон Ислом лигасининг Фиқҳ Академияси, Урдун Қироллигининг Исломий тамаддун тадқиқотлари Академияси, Оксфорд Исломий тадқиқотлар маркази, маркази Хартумда жойлашган Исломий даъват ташкилоти, Исломободдаги Покистон Халқаро Ислом Университети директорлар кенгашининг аъзосидир. Шунингдек, Юсуф Қарзовий Исломий банклар шаръий назорат қўмитасига ҳам раҳбарлик қилади.
Бугунги кунда шайх Қарзовий Исломий банкларда амалга ошириладиган банк амалиётларининг шаръий нуқтаи назардан жоизлиги бўйича фатво бера оладиган, Исломий банкинг тизими ва механизмларини ишлаб чиқиш ва ривожлантиришга салмоқли ҳисса қўшаётган олимлардан биридир.
Айрим фиқҳий мазҳабни ушлаган уламоларнинг эътирофига кўра Қарзовий замонамизнинг мужтаҳидидир
Шайх Қарзовий ўзининг қизғин илмий фаолияти давомида Осиё ва Африкадаги барча ислом давлатларида бўлиб, дунёнинг турли мамлакатларидаги мусулмон жамоалари ва диаспоралари билан учрашган, улар билан доимий мулоқотда бўлган, кўплаб исломий ва халқаро университетларнинг таклифига кўра маърузалар қилган, жуда кўплаб илмий анжуманларда иштирок этган.
Қатарнинг машҳур «ал-Жазира» телеканалида ҳар ҳафта Қарзовийнинг «Шариат ва ҳаёт» деб номланган дастури эфирга узатилади. Дастур давомида томошабинлар дунёнинг исталган нуқтасидан туриб, ўзларини қизиқтирган саволларга шайхдан жавоб оладилар.
Юсуф Қарзовий – машҳур замонавий Ислом даъватчиси бўлиб, Исломда модернизм ва анъанавийликни узвий уйғунлигига эриштиришга ҳаракат қиладиган олимлардан биридир. Қарзовий мусулмонларни шариатнинг мақсад ва устувор йўналишларини чуқур тадаббур қилиб, оқилона англаб етишга, Исломнинг бузилмас рукнлари ҳамда узлуксиз ўзгариб турувчи замон ўртасидаги мувозанатни маҳкам тутишга чақиради, давр билан ҳамнафас бўлиб, келажакка интилади.
Исломни иложи борича ҳозирги замон талабларига тўғри келтиришга ҳаракат қилади. Натижада, хатоларга йўл ҳам қўяди. Шунинг учун кибор уламолардан Солиҳ Фавзон ҳафизаҳуллоҳ у кишига раддия берганлар.
Қатар давлатининг таклифига кўра Қатар Диний институтида ректор лавозимида ишлаб, Педагогика факультетида ўзи ташкил қилган Исломий тадқиқотлар бўлимига раҳбарлик қилди, кейинчалик эса ўзи таъсис қилган Исломий тадқиқотлар факультетининг декани лавозимида ишлади. Шайх Юсуф Қарзовий Суннат ва Сийрат тадқиқотлари марказини ҳам таъсис этган бўлиб, бугунги кунда унга раҳбарлик қилиб келмоқда.
Шайх Юсуф Қарзовий моҳир нотиқ, публицист, ҳассос адиб, ҳукуқшунос, исломий илмларнинг турли соҳалари бўйича юқори малакали мутахассисдир.
Шайх Юсуф Қарзовий бутун Ислом дунёсида ғоятда машҳур бўлиб кетган 50 дан ортиқ монографияларнинг муаллифидир. Шайхнинг кўпгина китоблари замонавий Ислом тафаккурининг энг кенг оммалашган асарларига айланиб, ўнлаб маротаба нашр этилган ва дунёнинг қатор тилларига таржима қилинган. Шайх Қарзовийнинг барча мақолалари, нутқ ва маърузаларини санаб саноғига етиб бўлмайди.
Юсуф Қарзовий бугунги давр талабларини шариат қонунларига уйғунлаштиришга ҳаракат қиладиган олимлар қаторидан ўрин олган.
Шайх бир қатор фанлар академиялари, араб ва халқаро илмий муассасаларининг ҳақиқий аъзосидир. Жумладан, шайх Юсуф Қарзовий Маркази Маккаи Мукаррамада жойлашган Бутунжаҳон Ислом лигасининг Фиқҳ Академияси, Урдун Қироллигининг Исломий тамаддун тадқиқотлари Академияси, Оксфорд Исломий тадқиқотлар маркази, маркази Хартумда жойлашган Исломий даъват ташкилоти, Исломободдаги Покистон Халқаро Ислом Университети директорлар кенгашининг аъзосидир. Шунингдек, Юсуф Қарзовий Исломий банклар шаръий назорат қўмитасига ҳам раҳбарлик қилади.
Бугунги кунда шайх Қарзовий Исломий банкларда амалга ошириладиган банк амалиётларининг шаръий нуқтаи назардан жоизлиги бўйича фатво бера оладиган, Исломий банкинг тизими ва механизмларини ишлаб чиқиш ва ривожлантиришга салмоқли ҳисса қўшаётган олимлардан биридир.
Айрим фиқҳий мазҳабни ушлаган уламоларнинг эътирофига кўра Қарзовий замонамизнинг мужтаҳидидир
Шайх Қарзовий ўзининг қизғин илмий фаолияти давомида Осиё ва Африкадаги барча ислом давлатларида бўлиб, дунёнинг турли мамлакатларидаги мусулмон жамоалари ва диаспоралари билан учрашган, улар билан доимий мулоқотда бўлган, кўплаб исломий ва халқаро университетларнинг таклифига кўра маърузалар қилган, жуда кўплаб илмий анжуманларда иштирок этган.
Қатарнинг машҳур «ал-Жазира» телеканалида ҳар ҳафта Қарзовийнинг «Шариат ва ҳаёт» деб номланган дастури эфирга узатилади. Дастур давомида томошабинлар дунёнинг исталган нуқтасидан туриб, ўзларини қизиқтирган саволларга шайхдан жавоб оладилар.
Юсуф Қарзовий – машҳур замонавий Ислом даъватчиси бўлиб, Исломда модернизм ва анъанавийликни узвий уйғунлигига эриштиришга ҳаракат қиладиган олимлардан биридир. Қарзовий мусулмонларни шариатнинг мақсад ва устувор йўналишларини чуқур тадаббур қилиб, оқилона англаб етишга, Исломнинг бузилмас рукнлари ҳамда узлуксиз ўзгариб турувчи замон ўртасидаги мувозанатни маҳкам тутишга чақиради, давр билан ҳамнафас бўлиб, келажакка интилади.
Исломни иложи борича ҳозирги замон талабларига тўғри келтиришга ҳаракат қилади. Натижада, хатоларга йўл ҳам қўяди. Шунинг учун кибор уламолардан Солиҳ Фавзон ҳафизаҳуллоҳ у кишига раддия берганлар.
Аллоҳ таъоло айтади: "Кимда-ким Аллоҳ нозил қилган дин билан ҳукм қилмас экан, бас, улар кофирлардир." (Моида, 44)
Можно ли спать на животе?
Вопрос: Ассаламу алайкум.насколько достоверен хадис о том что нельзя лежать на животе так как на животе лежат обитатели Ада?
Ответ: Уаалейкум ассалям.
Данный хадис не является достоверным. Он передан по ряду цепочек, и все они недостоверны.
- Первая из них, это от Я'ша ибн Тыхфа ибн Кейс аль-Гаффари, что передал от своего отца: «Однажды я лежал в мечети на животе, как вдруг какой-то человек дотронулся до меня ногой и сказал: «Поистине, Аллах ненавидит, когда лежат в таком
положении!» Я посмотрел (наверх), и оказалось, что (этим человеком был) посланник Аллаха, да благословит его Аллах и да приветствует.
Передал его Абу Дауд, 5001, Ибн Маджа, 701, Ан-Насаи, 6585, Ахмад, 3-430, и другие.
В иснаде данного хадиса — большая путаница, и по этой причине ослабили его аль-Бухари, см. «Ат-Тарих аль кабир», 4/365-367, Ибн Аби Хатим, 2-233, а также шейх Альбани, шейх Арнаут, и другие ученые, и также в нем неизвестный передатчик.
- Вторая из них, это от Абу Хурейры, что он сказал: «Увидел Посланник Аллаха человека, который спал на животе, и сказал: «Воистину, такое лежание не любит Аллах».
Передал его Ибн Аби Шейба, 9-115, Ат-Тирмизи, 2768, Ахмад, 2-287 Сказал аль-Бухари: «Не достоверен!» см. «Ат-Тарих аль Кабир», 4-366
И также сказал Абу Хатим Ар-Рази, разьяснив его слабость, см. «аль-Иляль», 2-233
И также ослабил его шейх Мукбиль, см. «Таттабу' аухам аль Хаким алляти саката алейха аз-Захаби», 4-406
- Третья: от Аш-Шарида, от Пророка, что он имел обыкновение, когда видел человека кто лежит на животе,и его задняя часть ничем не прикрыта, он будил его ногой, и говорил: «Это самый ненавистный сон для Аллаха!»
Передал его Ахмад, 4-388, и это мурсаль, поскольку Аш-Шарид-табиин, и не встречался с Посланником Аллаха, да благословит
его Аллах и приветствует. см. «Сильсиля аль-ахадис ад-даифа», 4218
- Четвертая: от Абу Умамы, да будет доволен им Аллах, что прошел Посланник Аллаха, да благословит его Аллах и приветствует, мимо человека который спал на животе в мечети, и ударил его ногой, и сказал: «Сядь или встань, воистину так спят в Аду»
Передал его Ибн Маджа, 3725, и аль-Бухари в «Аль-Адаб аль Муфрад», 1188
И в его иснаде аль-Уалид Ибн Джамиль аль-Филистыни, о слабости которого сказали многие ученые, такие как Абу Зур'а, имам аль Бухари, Абу Хатим, и другие уляма. И ослабили данный иснад Ас-Суюты, Аль Бусейри, шейх Альбани, и другие ученые.
После того, как стало ясно, что ни одна из цепочек данного хадиса, не является хотя бы хорошей, то дальше идет вопрос иджтихада, в котором разделились ученые, а это усиливает ли эти цепочки друг друга до степени «хасан», так, чтобы
можно было опереться на данный хадис в ахкамах, или нет?
И мы более склоняемся к тому, что нет, поскольку в каждой из цепочек есть серьезная слабость, и все в сумме они не будут усиливать друг друга, и лежать на животе дозволено, и среди современных ученых это слово шейха-мухаддиса Сулеймана аль-Ульвана, да освободит его Аллах.
Однако, показали медицинские исследования, что в этом (лежании на животе) может быть некоторый вред, и лучше лежать так как делал это Посланник Аллаха — на боку.
Был спрошен шейх Ибн Усаймин о том, дозволено ли лежать на животе, и достоверен ли хадис о том, что прошел Посланник Аллаха, да благословит его Аллах и приветствует, мимо человека который спал на животе в мечети, и ударил его ногой, и сказал: «Сядь или встань, воистину так спят в Аду»?
Ответил шейх: «Что касается хадиса, то я его не знаю о нем. Что же касается сна на животе, то нет в этом проблем, особенно, если есть в этом нужда, поскольку иногда нуждается человек в том, чтобы спать своем животе, по причине болезни в нем, или урчания, и тому подобного. Что же касается того, когда нет в этом нужды, то лучше чтобы спал человек на своем правом боку, как приказал к этому Посланник Аллаха, да благословит его Аллах и приветствует, в хадисе, который передал Бара ибн Азиб, да
будет доволен им Аллах» см. «Фатауа нур аля дарб», 36
А Аллах знает лучше.
Вопрос: Ассаламу алайкум.насколько достоверен хадис о том что нельзя лежать на животе так как на животе лежат обитатели Ада?
Ответ: Уаалейкум ассалям.
Данный хадис не является достоверным. Он передан по ряду цепочек, и все они недостоверны.
- Первая из них, это от Я'ша ибн Тыхфа ибн Кейс аль-Гаффари, что передал от своего отца: «Однажды я лежал в мечети на животе, как вдруг какой-то человек дотронулся до меня ногой и сказал: «Поистине, Аллах ненавидит, когда лежат в таком
положении!» Я посмотрел (наверх), и оказалось, что (этим человеком был) посланник Аллаха, да благословит его Аллах и да приветствует.
Передал его Абу Дауд, 5001, Ибн Маджа, 701, Ан-Насаи, 6585, Ахмад, 3-430, и другие.
В иснаде данного хадиса — большая путаница, и по этой причине ослабили его аль-Бухари, см. «Ат-Тарих аль кабир», 4/365-367, Ибн Аби Хатим, 2-233, а также шейх Альбани, шейх Арнаут, и другие ученые, и также в нем неизвестный передатчик.
- Вторая из них, это от Абу Хурейры, что он сказал: «Увидел Посланник Аллаха человека, который спал на животе, и сказал: «Воистину, такое лежание не любит Аллах».
Передал его Ибн Аби Шейба, 9-115, Ат-Тирмизи, 2768, Ахмад, 2-287 Сказал аль-Бухари: «Не достоверен!» см. «Ат-Тарих аль Кабир», 4-366
И также сказал Абу Хатим Ар-Рази, разьяснив его слабость, см. «аль-Иляль», 2-233
И также ослабил его шейх Мукбиль, см. «Таттабу' аухам аль Хаким алляти саката алейха аз-Захаби», 4-406
- Третья: от Аш-Шарида, от Пророка, что он имел обыкновение, когда видел человека кто лежит на животе,и его задняя часть ничем не прикрыта, он будил его ногой, и говорил: «Это самый ненавистный сон для Аллаха!»
Передал его Ахмад, 4-388, и это мурсаль, поскольку Аш-Шарид-табиин, и не встречался с Посланником Аллаха, да благословит
его Аллах и приветствует. см. «Сильсиля аль-ахадис ад-даифа», 4218
- Четвертая: от Абу Умамы, да будет доволен им Аллах, что прошел Посланник Аллаха, да благословит его Аллах и приветствует, мимо человека который спал на животе в мечети, и ударил его ногой, и сказал: «Сядь или встань, воистину так спят в Аду»
Передал его Ибн Маджа, 3725, и аль-Бухари в «Аль-Адаб аль Муфрад», 1188
И в его иснаде аль-Уалид Ибн Джамиль аль-Филистыни, о слабости которого сказали многие ученые, такие как Абу Зур'а, имам аль Бухари, Абу Хатим, и другие уляма. И ослабили данный иснад Ас-Суюты, Аль Бусейри, шейх Альбани, и другие ученые.
После того, как стало ясно, что ни одна из цепочек данного хадиса, не является хотя бы хорошей, то дальше идет вопрос иджтихада, в котором разделились ученые, а это усиливает ли эти цепочки друг друга до степени «хасан», так, чтобы
можно было опереться на данный хадис в ахкамах, или нет?
И мы более склоняемся к тому, что нет, поскольку в каждой из цепочек есть серьезная слабость, и все в сумме они не будут усиливать друг друга, и лежать на животе дозволено, и среди современных ученых это слово шейха-мухаддиса Сулеймана аль-Ульвана, да освободит его Аллах.
Однако, показали медицинские исследования, что в этом (лежании на животе) может быть некоторый вред, и лучше лежать так как делал это Посланник Аллаха — на боку.
Был спрошен шейх Ибн Усаймин о том, дозволено ли лежать на животе, и достоверен ли хадис о том, что прошел Посланник Аллаха, да благословит его Аллах и приветствует, мимо человека который спал на животе в мечети, и ударил его ногой, и сказал: «Сядь или встань, воистину так спят в Аду»?
Ответил шейх: «Что касается хадиса, то я его не знаю о нем. Что же касается сна на животе, то нет в этом проблем, особенно, если есть в этом нужда, поскольку иногда нуждается человек в том, чтобы спать своем животе, по причине болезни в нем, или урчания, и тому подобного. Что же касается того, когда нет в этом нужды, то лучше чтобы спал человек на своем правом боку, как приказал к этому Посланник Аллаха, да благословит его Аллах и приветствует, в хадисе, который передал Бара ибн Азиб, да
будет доволен им Аллах» см. «Фатауа нур аля дарб», 36
А Аллах знает лучше.
от Абу Хурейры, что он сказал: «Увидел Посланник Аллаха человека, который спал на животе, и сказал: «Воистину, такое лежание не любит Аллах».
Передал его Ибн Аби Шейба, 9-115, Ат-Тирмизи, 2768, Ахмад, 2-287
Сказал аль-Бухари: «Не достоверен!» см. «Ат-Тарих аль Кабир», 4-366
И также сказал Абу Хатим Ар-Рази, разьяснив его слабость, см. «аль-Иляль», 2-233
И также ослабил его шейх Мукбиль, см. «Таттабу' аухам аль Хаким алляти саката алейха аз-Захаби», 4-406
Передал его Ибн Аби Шейба, 9-115, Ат-Тирмизи, 2768, Ахмад, 2-287
Сказал аль-Бухари: «Не достоверен!» см. «Ат-Тарих аль Кабир», 4-366
И также сказал Абу Хатим Ар-Рази, разьяснив его слабость, см. «аль-Иляль», 2-233
И также ослабил его шейх Мукбиль, см. «Таттабу' аухам аль Хаким алляти саката алейха аз-Захаби», 4-406
Савол: Баъзи ёшлар Шайх Саид Қутбни ва Ҳасан ал-Баннони зиндиқ, хаворижий деб, уларнинг китобларини ўқишдан манъ қилишади. Шунингдек, уларнинг китобларидаги баъзи жойларини хато деб, одамларга кўрсатиб юришади. Мен, сизнинг жавобингиз биздаги шубҳаларни кўтаришини умид қилардим.
Жавоб: Аллоҳга Ҳамдлар бўлсин! Сўнгра...
Мусулмон кишини диндан чиққан дейиш мумкинмас. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам айтадиларки, «Кимки ўз биродарига “Эй Аллоҳнинг душмани” деса, Аммо у бундай бўлмаса, бу сўзи унга қайтиб келади.»
Бошқа бир ҳадисда, «Кимки бир мусулмонга кофир деса, бу сўз икковидан бирига қайтади» -дейилади.
Бошқа бир ҳадисда «Бир инсон бировнинг бир гуноҳ қилаётганда кўриб, “Аллоҳга қасамки, У сени кечирмайди” деди. Шунда Аллоҳ “Ким у Менинг номимдан ҳукм қилаётган?! Мен шундай-шундайларни кечирмайман. Мен уни кечирдим ва сенинг амалларингни ҳабата қилдим” деди» - дейилади.
Шу билан мен айтаманки, Саид Қутб ва Ҳасан ал-Банно мусулмонларнинг олимларидан ва даъват аҳлидирлар. Аллоҳ уларга кўп манфаатлар берди ва улар сабаб кўпларни ҳидоятлади. Уларнинг икковиям ижтиҳод қилишган ва у рад қилинмаслиги керак.
Шунинг учун ҳам уни (Қутбни) ўлимга ҳукм қилишганда Шайх Абдул Азиз Ибн Боз Саид Қутб номидан талабнома жўнатган. Уни оқлашга ҳаракат қилган. Аммо тоғут Жамол унинг оқловини эътиборга олмаган.
Эй Аллоҳ у нимага лойиқ бўлса унга ўшани бергин! (Жамол Абдуносирга)
У икковлари қатл қилингач шаҳид ҳисобланган. Чунки, улар адолатсиз ўлдирилганлар. Бунга уларнинг яқинлари гувоҳлик беришган ва кенг жамоатчилик ҳам хабардор бўлганлар.
Бу ҳақида кўплаб газета ва журналларда ёзилган. Ҳеч ким инкор қилмаган. Шунингдек олимлар уларнинг китобларини қабул қилишди. Ҳеч ким унга ҳужум илгани йўқ, мана 20 йилдан ошиқроқ вақт ўтди.
Агар ундан қандайдир хатолик ўтган бўлса, булар худди Нававий, Суютий, Ибн Жавзия, Ибн Атийя, ал-ХатабиЙ, Қасталоний ва шуларга ўхшаган кўплаган олимларнинг хатолари каби хатолардир.
Мен шайх Рабиъ ал-Мадхалийнинг Саид Қутбга ёзган раддиясини ўқидим. Мен уни аслида йўқ бўлган фикрни бор деб уқтириб ўтганини кўрдим. Шунинг учун Аллома Бакр Абу Зайд Мадхалийни рад қилди. Шунингдек, шайх Мадхалий Шайх Абдурраҳмонга ҳам ноҳақ ҳужум қилди. У Абдураҳмоннинг кўп йиллик дўсти бўлатуриб, аввал ундан бу каби хато топмай, энди «Одамлар уни адашган дейишсин» деб, унинг сўзлари мазмунини бузиб келтиради.
Ризолик кўз ҳар қандай хатони оз санайди. Нафрат кўзи доимо сўкади.
Аллома Абдуллоҳ ибн Абдурраҳмон ибн Жибрийн
Жавоб: Аллоҳга Ҳамдлар бўлсин! Сўнгра...
Мусулмон кишини диндан чиққан дейиш мумкинмас. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам айтадиларки, «Кимки ўз биродарига “Эй Аллоҳнинг душмани” деса, Аммо у бундай бўлмаса, бу сўзи унга қайтиб келади.»
Бошқа бир ҳадисда, «Кимки бир мусулмонга кофир деса, бу сўз икковидан бирига қайтади» -дейилади.
Бошқа бир ҳадисда «Бир инсон бировнинг бир гуноҳ қилаётганда кўриб, “Аллоҳга қасамки, У сени кечирмайди” деди. Шунда Аллоҳ “Ким у Менинг номимдан ҳукм қилаётган?! Мен шундай-шундайларни кечирмайман. Мен уни кечирдим ва сенинг амалларингни ҳабата қилдим” деди» - дейилади.
Шу билан мен айтаманки, Саид Қутб ва Ҳасан ал-Банно мусулмонларнинг олимларидан ва даъват аҳлидирлар. Аллоҳ уларга кўп манфаатлар берди ва улар сабаб кўпларни ҳидоятлади. Уларнинг икковиям ижтиҳод қилишган ва у рад қилинмаслиги керак.
Шунинг учун ҳам уни (Қутбни) ўлимга ҳукм қилишганда Шайх Абдул Азиз Ибн Боз Саид Қутб номидан талабнома жўнатган. Уни оқлашга ҳаракат қилган. Аммо тоғут Жамол унинг оқловини эътиборга олмаган.
Эй Аллоҳ у нимага лойиқ бўлса унга ўшани бергин! (Жамол Абдуносирга)
У икковлари қатл қилингач шаҳид ҳисобланган. Чунки, улар адолатсиз ўлдирилганлар. Бунга уларнинг яқинлари гувоҳлик беришган ва кенг жамоатчилик ҳам хабардор бўлганлар.
Бу ҳақида кўплаб газета ва журналларда ёзилган. Ҳеч ким инкор қилмаган. Шунингдек олимлар уларнинг китобларини қабул қилишди. Ҳеч ким унга ҳужум илгани йўқ, мана 20 йилдан ошиқроқ вақт ўтди.
Агар ундан қандайдир хатолик ўтган бўлса, булар худди Нававий, Суютий, Ибн Жавзия, Ибн Атийя, ал-ХатабиЙ, Қасталоний ва шуларга ўхшаган кўплаган олимларнинг хатолари каби хатолардир.
Мен шайх Рабиъ ал-Мадхалийнинг Саид Қутбга ёзган раддиясини ўқидим. Мен уни аслида йўқ бўлган фикрни бор деб уқтириб ўтганини кўрдим. Шунинг учун Аллома Бакр Абу Зайд Мадхалийни рад қилди. Шунингдек, шайх Мадхалий Шайх Абдурраҳмонга ҳам ноҳақ ҳужум қилди. У Абдураҳмоннинг кўп йиллик дўсти бўлатуриб, аввал ундан бу каби хато топмай, энди «Одамлар уни адашган дейишсин» деб, унинг сўзлари мазмунини бузиб келтиради.
Ризолик кўз ҳар қандай хатони оз санайди. Нафрат кўзи доимо сўкади.
Аллома Абдуллоҳ ибн Абдурраҳмон ибн Жибрийн
Аллоҳ таъоло айтади: "Кимда-ким Аллоҳ нозил қилган дин билан ҳукм қилмас экан, бас, улар кофирлардир." (Моида, 44)
Шайх Абдулазиз Қори ва
янги муржиъа олимлари
ўртасидаги ибратли мулоқот Кўпчиликка сир эмаски,
ҳозирги кунда “даъват”
майдонига “биз
салафийлармиз” деб отилиб
чиққан, аслида эса ўзларида
салафлар ақидасига зид бўлган зиндиқ тоифалар –
муржиъалар, хаворижлар,
жаҳмийлар ва бошқа
тоифаларнинг бузуқ
ақидаларини мужассам
қилган, уммат нажоти йўлида ҳаракат қилаётган
мужоҳидларга тош отиб,
уммат душманларига
ялоқхўрлик қилаётган хоин-
муртад ҳокимларни
“амирларимиз” деб жар солаётган бир тоифа
ўзларининг раъйларини
тасдиқламаган ҳар бир
мазҳаб ва уламоларни
бидъат ва нафс-ҳаво
аҳлларидан деб ҳукм чиқармоқдалар.
Эътиқодларида хаворижлар
қолдиқларидан аксар
қисмини жамлаган ҳолда ўз
раъйларига қарши чиққан
ҳар бир мусулмонни такфир, тафсиқ ва табдиъ қилган
ҳолда, хаворижлар деб
атамоқдалар. Кўплаб
мўътабар аҳли сунна
олимларига “жаҳаннамнинг
итлари” ёрлиғини ёпиштирмоқдалар. Саудиядаги машҳур ҳанафий
уламолардан бири,
Мадинадаги Қуръони Карим
босмахонаси уламоларининг
раиси бўлган, "Қубо"
масжидининг собиқ имом хатиби Доктор Абу Мужоҳид
Абдулазиз қори бин
Абдулфаттоҳ қори ҳикоя
қиладилар: Бир куни ўзларини
“салафийлар” деб даъво
қиладиган янги муржиъа
тоифаси олимларидан бири
менга одам юбориб қуйидаги
гапини етказиб қўйишни талаб қилибди: "Мен Абу Ҳанифа кирадиган жаннатга
кирмайман". Мен бу олимнинг гапидан
жуда ажабландим. Чунки
Аллоҳдан қўрқадиган одам
бундай гапни гапира
олмайди. Сўнгра юборган
одамига дедим: “Шу устозингларга етказиб қўйинглар, мен унинг ушбу
гапига "Омийн!" дейман, гап
тамом!" Яна бир куни уларнинг катта
олимларидан бўлган Робеъ
Мадхалий билан мунозара
қилиб қолдик. У менинг бир
гапимга эътироз билдириб
айтдики: “ “Ҳой "Қори", сен қачонгача
ҳанафийлигингда қайсар
бўлиб қоласан,
салафийликка ўтмайсанми?” Мен айтдим: "Ҳам ҳанафий,
ҳам салафий бўлиш иложиси
йўқми?" Робеъ айтди: "Йўқ!" Мен айтдим: "Имом Таҳовий
ва “Таҳовийя ақидаси”
китобининг шориҳи Ибну
Абил-Изз ал-Ҳанафий, булар
салафий эмасми?!!!" Робеъ шу ерда жим қолди. Қиссадан ҳисса шу-ки, бу
тоифа намояндалари
“ҳанафийман” дейдиган ҳар
бир одамни "бу –суфий,
хавориж, адашган" деб ҳукм
қилишади.
янги муржиъа олимлари
ўртасидаги ибратли мулоқот Кўпчиликка сир эмаски,
ҳозирги кунда “даъват”
майдонига “биз
салафийлармиз” деб отилиб
чиққан, аслида эса ўзларида
салафлар ақидасига зид бўлган зиндиқ тоифалар –
муржиъалар, хаворижлар,
жаҳмийлар ва бошқа
тоифаларнинг бузуқ
ақидаларини мужассам
қилган, уммат нажоти йўлида ҳаракат қилаётган
мужоҳидларга тош отиб,
уммат душманларига
ялоқхўрлик қилаётган хоин-
муртад ҳокимларни
“амирларимиз” деб жар солаётган бир тоифа
ўзларининг раъйларини
тасдиқламаган ҳар бир
мазҳаб ва уламоларни
бидъат ва нафс-ҳаво
аҳлларидан деб ҳукм чиқармоқдалар.
Эътиқодларида хаворижлар
қолдиқларидан аксар
қисмини жамлаган ҳолда ўз
раъйларига қарши чиққан
ҳар бир мусулмонни такфир, тафсиқ ва табдиъ қилган
ҳолда, хаворижлар деб
атамоқдалар. Кўплаб
мўътабар аҳли сунна
олимларига “жаҳаннамнинг
итлари” ёрлиғини ёпиштирмоқдалар. Саудиядаги машҳур ҳанафий
уламолардан бири,
Мадинадаги Қуръони Карим
босмахонаси уламоларининг
раиси бўлган, "Қубо"
масжидининг собиқ имом хатиби Доктор Абу Мужоҳид
Абдулазиз қори бин
Абдулфаттоҳ қори ҳикоя
қиладилар: Бир куни ўзларини
“салафийлар” деб даъво
қиладиган янги муржиъа
тоифаси олимларидан бири
менга одам юбориб қуйидаги
гапини етказиб қўйишни талаб қилибди: "Мен Абу Ҳанифа кирадиган жаннатга
кирмайман". Мен бу олимнинг гапидан
жуда ажабландим. Чунки
Аллоҳдан қўрқадиган одам
бундай гапни гапира
олмайди. Сўнгра юборган
одамига дедим: “Шу устозингларга етказиб қўйинглар, мен унинг ушбу
гапига "Омийн!" дейман, гап
тамом!" Яна бир куни уларнинг катта
олимларидан бўлган Робеъ
Мадхалий билан мунозара
қилиб қолдик. У менинг бир
гапимга эътироз билдириб
айтдики: “ “Ҳой "Қори", сен қачонгача
ҳанафийлигингда қайсар
бўлиб қоласан,
салафийликка ўтмайсанми?” Мен айтдим: "Ҳам ҳанафий,
ҳам салафий бўлиш иложиси
йўқми?" Робеъ айтди: "Йўқ!" Мен айтдим: "Имом Таҳовий
ва “Таҳовийя ақидаси”
китобининг шориҳи Ибну
Абил-Изз ал-Ҳанафий, булар
салафий эмасми?!!!" Робеъ шу ерда жим қолди. Қиссадан ҳисса шу-ки, бу
тоифа намояндалари
“ҳанафийман” дейдиган ҳар
бир одамни "бу –суфий,
хавориж, адашган" деб ҳукм
қилишади.
assalamu alaykum va rohmatullohi va barokatuhu
rabee madxali haqida avvalgi ulamolar juda maqtashgan u kishini. keyinchalik ibn boz va albaniy rohimahullohlardan so'ng keyingilar orasida ba'zi gap so'zlar tarqalgan va ko'p xozirgi zamon ulamolari u kishini manhajidan odamlarni qaytarib raddiyalar berishdi. bu raddiyalarni youtube saytini o'zidan topish ham oson. rabee madxali deb qidirsangiz juda ko'p videolar bor.
misol uchun mana bu linkda ba'zi videolar bor:
m.youtube.com/watch?gl=US&hl=en&client=mv-google&v=o0AIPoXWfws
bu ulamolar orasida oli sheyx, sheyx fauzan, sheyx jibreen va yana boshqa ko'p ulamolar bor...
ba'zi ulamolar esa yomonlamaydi, taqvosi va ilmini maqtiydi.
rabee madxalini yomonlaydigan kishilar uni sheyx albaniy va ibn bazzlardan so'ng o'zgargan, manhajda adashgan deyishadi
XULLAS BULARNI BIR CHEKKADAN KUZATIB TURGAN KISHI XOLATIDA XOLISONA USHBU SO'ZLARNI AYTA OLAMAN:
bu ixtilofni rabee madxaliga bog'lashdan oldin bu ixtiloflarni yanada teparoqga olib chiqish kerak. asosiy masala (meni fikrimcha) "kimda kim allohni hukmi bilan hukm qilmas ekan, bas o'shalar kafirlardir" moida 44-oyatining hukmi va benamozni dindan chiqadigan kofirmi yoki dindan chiqmiydigan kichik kofirmi? masala shu yerda!
bu masalalar haqida azaldan ulamolar orasida katta baxslar bo'lib kelgan.
ba'zi ulamolar moida surasini 44-oyatiga ko'ra va namozni tark etgan kishini hukmini murtad-kafir deb hukm qilishgan,
ba'zi ulamolar esa dindan chiqmiydigan kichik kafir deyishgan.
xar ikkala tomonning ham kuchli dalillari bor (qaysi biri haqda, alloh bilguchi)
"kimda kim allohning hukmi bilan hukm qilmas ekan, bas ushalar kafirlardir" moida 44-oyati haqida bin taymiya rohimahulloh murtad hukmida deganlar, bu haqidagi ibn abbosni asarini zaif sanaganlar.
sheyx bin bazz va albaniylar ibn abbosni asarini sahih sanab, qur'an va sunna bilan boshqarmaydigan amirlarni dindan chiqmaydigan kichik kafir, hukmi mu'mindir, deyishgan (agar iymon keltirgan bo'lsa).
benamoz kishining hukmi haqida ham shunga o'xshash baxs:
bin bazz, usaymin va boshqa ulamolar benamozni murtad-kafir deyishgan.
sheyx albaniy esa (atayin qastdan shakkoklik bilan tark etmasa agar) benamozni kichik kafir deganlar
xullas rabee madxali shu hukmlarni ikkalasida ham dindan chiqmaydigan kafir hukmini kuchli bilib, shunga da'vat qiladilar, kitoblar va mav'izalari tarqaladi va bu narigi tomonni hukmini to'g'ri deb biluchilarga yoqmaydi albatta
yana shunga o'xshash ba'zi ixtilofli masalalarda ham rabee madxali qaysidir hukmlarni kuchli deb bilgan. bu ham gapirsa uzoq gap
(bu yerda faqat xozirgi zamonamiz ulamolaridan misol keltirdim, avvalgi ulamolarni aytmadim)
TAVHID FORUMI adminlari va shu yerdagi ba'zi tolibi ilm birodarlarimiz anchadan beri baxs munozara qilib kelayotgan SODIQLAR sayti orasidagi baxslar ham aynan shu masalalarni o'zginasidir
OXIRGI SO'Z sifatida shularni aytishim mumkinki, har bir haqni qidirgan birodar aka uka va opa singillarimiz ta'assubdan yiroq bo'lgan holatda har tomonning ham dalillarini o'rgansin, tekshirsin, izlanishsin so'ngra kuchli deb bilgan tomoniga ergashsin
xamma ham xatokor, xatokorlarning yaxshisi ko'p tavba qiluchisidir
haqq qaysi tomondaligini alloh bilguchi, kim qaysi tomoni haqq deb bilsa shunga ergashsin
vas solatu vas salamu a'la rosulillah va a'la aalihi va ashabihi va manillaziy yattabiu' ilayhim bil haqqi ajmai'yn
rabee madxali haqida avvalgi ulamolar juda maqtashgan u kishini. keyinchalik ibn boz va albaniy rohimahullohlardan so'ng keyingilar orasida ba'zi gap so'zlar tarqalgan va ko'p xozirgi zamon ulamolari u kishini manhajidan odamlarni qaytarib raddiyalar berishdi. bu raddiyalarni youtube saytini o'zidan topish ham oson. rabee madxali deb qidirsangiz juda ko'p videolar bor.
misol uchun mana bu linkda ba'zi videolar bor:
m.youtube.com/watch?gl=US&hl=en&client=mv-google&v=o0AIPoXWfws
bu ulamolar orasida oli sheyx, sheyx fauzan, sheyx jibreen va yana boshqa ko'p ulamolar bor...
ba'zi ulamolar esa yomonlamaydi, taqvosi va ilmini maqtiydi.
rabee madxalini yomonlaydigan kishilar uni sheyx albaniy va ibn bazzlardan so'ng o'zgargan, manhajda adashgan deyishadi
XULLAS BULARNI BIR CHEKKADAN KUZATIB TURGAN KISHI XOLATIDA XOLISONA USHBU SO'ZLARNI AYTA OLAMAN:
bu ixtilofni rabee madxaliga bog'lashdan oldin bu ixtiloflarni yanada teparoqga olib chiqish kerak. asosiy masala (meni fikrimcha) "kimda kim allohni hukmi bilan hukm qilmas ekan, bas o'shalar kafirlardir" moida 44-oyatining hukmi va benamozni dindan chiqadigan kofirmi yoki dindan chiqmiydigan kichik kofirmi? masala shu yerda!
bu masalalar haqida azaldan ulamolar orasida katta baxslar bo'lib kelgan.
ba'zi ulamolar moida surasini 44-oyatiga ko'ra va namozni tark etgan kishini hukmini murtad-kafir deb hukm qilishgan,
ba'zi ulamolar esa dindan chiqmiydigan kichik kafir deyishgan.
xar ikkala tomonning ham kuchli dalillari bor (qaysi biri haqda, alloh bilguchi)
"kimda kim allohning hukmi bilan hukm qilmas ekan, bas ushalar kafirlardir" moida 44-oyati haqida bin taymiya rohimahulloh murtad hukmida deganlar, bu haqidagi ibn abbosni asarini zaif sanaganlar.
sheyx bin bazz va albaniylar ibn abbosni asarini sahih sanab, qur'an va sunna bilan boshqarmaydigan amirlarni dindan chiqmaydigan kichik kafir, hukmi mu'mindir, deyishgan (agar iymon keltirgan bo'lsa).
benamoz kishining hukmi haqida ham shunga o'xshash baxs:
bin bazz, usaymin va boshqa ulamolar benamozni murtad-kafir deyishgan.
sheyx albaniy esa (atayin qastdan shakkoklik bilan tark etmasa agar) benamozni kichik kafir deganlar
xullas rabee madxali shu hukmlarni ikkalasida ham dindan chiqmaydigan kafir hukmini kuchli bilib, shunga da'vat qiladilar, kitoblar va mav'izalari tarqaladi va bu narigi tomonni hukmini to'g'ri deb biluchilarga yoqmaydi albatta
yana shunga o'xshash ba'zi ixtilofli masalalarda ham rabee madxali qaysidir hukmlarni kuchli deb bilgan. bu ham gapirsa uzoq gap
(bu yerda faqat xozirgi zamonamiz ulamolaridan misol keltirdim, avvalgi ulamolarni aytmadim)
TAVHID FORUMI adminlari va shu yerdagi ba'zi tolibi ilm birodarlarimiz anchadan beri baxs munozara qilib kelayotgan SODIQLAR sayti orasidagi baxslar ham aynan shu masalalarni o'zginasidir
OXIRGI SO'Z sifatida shularni aytishim mumkinki, har bir haqni qidirgan birodar aka uka va opa singillarimiz ta'assubdan yiroq bo'lgan holatda har tomonning ham dalillarini o'rgansin, tekshirsin, izlanishsin so'ngra kuchli deb bilgan tomoniga ergashsin
xamma ham xatokor, xatokorlarning yaxshisi ko'p tavba qiluchisidir
haqq qaysi tomondaligini alloh bilguchi, kim qaysi tomoni haqq deb bilsa shunga ergashsin
vas solatu vas salamu a'la rosulillah va a'la aalihi va ashabihi va manillaziy yattabiu' ilayhim bil haqqi ajmai'yn
assalamu alaykum va rohmatullohi va barokatuhu
rabee madxali haqida avvalgi ulamolar juda maqtashgan u kishini. keyinchalik ibn boz va albaniy rohimahullohlardan so'ng keyingilar orasida ba'zi gap so'zlar tarqalgan va ko'p xozirgi zamon ulamolari u kishini manhajidan odamlarni qaytarib raddiyalar berishdi. bu raddiyalarni youtube saytini o'zidan topish ham oson. rabee madxali deb qidirsangiz juda ko'p videolar bor.
misol uchun mana bu linkda ba'zi videolar bor:
m.youtube.com/watch?gl=US&hl=en&client=mv-google&v=o0AIPoXWfws
bu ulamolar orasida oli sheyx, sheyx fauzan, sheyx jibreen va yana boshqa ko'p ulamolar bor...
ba'zi ulamolar esa yomonlamaydi, taqvosi va ilmini maqtiydi.
rabee madxalini yomonlaydigan kishilar uni sheyx albaniy va ibn bazzlardan so'ng o'zgargan, manhajda adashgan deyishadi
XULLAS BULARNI BIR CHEKKADAN KUZATIB TURGAN KISHI XOLATIDA XOLISONA USHBU SO'ZLARNI AYTA OLAMAN:
bu ixtilofni rabee madxaliga bog'lashdan oldin bu ixtiloflarni yanada teparoqga olib chiqish kerak. asosiy masala (meni fikrimcha) "kimda kim allohni hukmi bilan hukm qilmas ekan, bas o'shalar kafirlardir" moida 44-oyatining hukmi va benamozni dindan chiqadigan kofirmi yoki dindan chiqmiydigan kichik kofirmi? masala shu yerda!
bu masalalar haqida azaldan ulamolar orasida katta baxslar bo'lib kelgan.
ba'zi ulamolar moida surasini 44-oyatiga ko'ra va namozni tark etgan kishini hukmini murtad-kafir deb hukm qilishgan,
ba'zi ulamolar esa dindan chiqmiydigan kichik kafir deyishgan.
xar ikkala tomonning ham kuchli dalillari bor (qaysi biri haqda, alloh bilguchi)
"kimda kim allohning hukmi bilan hukm qilmas ekan, bas ushalar kafirlardir" moida 44-oyati haqida bin taymiya rohimahulloh murtad hukmida deganlar, bu haqidagi ibn abbosni asarini zaif sanaganlar.
sheyx bin bazz va albaniylar ibn abbosni asarini sahih sanab, qur'an va sunna bilan boshqarmaydigan amirlarni dindan chiqmaydigan kichik kafir, hukmi mu'mindir, deyishgan (agar iymon keltirgan bo'lsa).
benamoz kishining hukmi haqida ham shunga o'xshash baxs:
bin bazz, usaymin va boshqa ulamolar benamozni murtad-kafir deyishgan.
sheyx albaniy esa (atayin qastdan shakkoklik bilan tark etmasa agar) benamozni kichik kafir deganlar
xullas rabee madxali shu hukmlarni ikkalasida ham dindan chiqmaydigan kafir hukmini kuchli bilib, shunga da'vat qiladilar, kitoblar va mav'izalari tarqaladi va bu narigi tomonni hukmini to'g'ri deb biluchilarga yoqmaydi albatta
yana shunga o'xshash ba'zi ixtilofli masalalarda ham rabee madxali qaysidir hukmlarni kuchli deb bilgan. bu ham gapirsa uzoq gap
(bu yerda faqat xozirgi zamonamiz ulamolaridan misol keltirdim, avvalgi ulamolarni aytmadim)
TAVHID FORUMI adminlari va shu yerdagi ba'zi tolibi ilm birodarlarimiz anchadan beri baxs munozara qilib kelayotgan SODIQLAR sayti orasidagi baxslar ham aynan shu masalalarni o'zginasidir
OXIRGI SO'Z sifatida shularni aytishim mumkinki, har bir haqni qidirgan birodar aka uka va opa singillarimiz ta'assubdan yiroq bo'lgan holatda har tomonning ham dalillarini o'rgansin, tekshirsin, izlanishsin so'ngra kuchli deb bilgan tomoniga ergashsin
xamma ham xatokor, xatokorlarning yaxshisi ko'p tavba qiluchisidir
haqq qaysi tomondaligini alloh bilguchi, kim qaysi tomoni haqq deb bilsa shunga ergashsin
vas solatu vas salamu a'la rosulillah va a'la aalihi va ashabihi va manillaziy yattabiu' ilayhim bil haqqi ajmai'yn
rabee madxali haqida avvalgi ulamolar juda maqtashgan u kishini. keyinchalik ibn boz va albaniy rohimahullohlardan so'ng keyingilar orasida ba'zi gap so'zlar tarqalgan va ko'p xozirgi zamon ulamolari u kishini manhajidan odamlarni qaytarib raddiyalar berishdi. bu raddiyalarni youtube saytini o'zidan topish ham oson. rabee madxali deb qidirsangiz juda ko'p videolar bor.
misol uchun mana bu linkda ba'zi videolar bor:
m.youtube.com/watch?gl=US&hl=en&client=mv-google&v=o0AIPoXWfws
bu ulamolar orasida oli sheyx, sheyx fauzan, sheyx jibreen va yana boshqa ko'p ulamolar bor...
ba'zi ulamolar esa yomonlamaydi, taqvosi va ilmini maqtiydi.
rabee madxalini yomonlaydigan kishilar uni sheyx albaniy va ibn bazzlardan so'ng o'zgargan, manhajda adashgan deyishadi
XULLAS BULARNI BIR CHEKKADAN KUZATIB TURGAN KISHI XOLATIDA XOLISONA USHBU SO'ZLARNI AYTA OLAMAN:
bu ixtilofni rabee madxaliga bog'lashdan oldin bu ixtiloflarni yanada teparoqga olib chiqish kerak. asosiy masala (meni fikrimcha) "kimda kim allohni hukmi bilan hukm qilmas ekan, bas o'shalar kafirlardir" moida 44-oyatining hukmi va benamozni dindan chiqadigan kofirmi yoki dindan chiqmiydigan kichik kofirmi? masala shu yerda!
bu masalalar haqida azaldan ulamolar orasida katta baxslar bo'lib kelgan.
ba'zi ulamolar moida surasini 44-oyatiga ko'ra va namozni tark etgan kishini hukmini murtad-kafir deb hukm qilishgan,
ba'zi ulamolar esa dindan chiqmiydigan kichik kafir deyishgan.
xar ikkala tomonning ham kuchli dalillari bor (qaysi biri haqda, alloh bilguchi)
"kimda kim allohning hukmi bilan hukm qilmas ekan, bas ushalar kafirlardir" moida 44-oyati haqida bin taymiya rohimahulloh murtad hukmida deganlar, bu haqidagi ibn abbosni asarini zaif sanaganlar.
sheyx bin bazz va albaniylar ibn abbosni asarini sahih sanab, qur'an va sunna bilan boshqarmaydigan amirlarni dindan chiqmaydigan kichik kafir, hukmi mu'mindir, deyishgan (agar iymon keltirgan bo'lsa).
benamoz kishining hukmi haqida ham shunga o'xshash baxs:
bin bazz, usaymin va boshqa ulamolar benamozni murtad-kafir deyishgan.
sheyx albaniy esa (atayin qastdan shakkoklik bilan tark etmasa agar) benamozni kichik kafir deganlar
xullas rabee madxali shu hukmlarni ikkalasida ham dindan chiqmaydigan kafir hukmini kuchli bilib, shunga da'vat qiladilar, kitoblar va mav'izalari tarqaladi va bu narigi tomonni hukmini to'g'ri deb biluchilarga yoqmaydi albatta
yana shunga o'xshash ba'zi ixtilofli masalalarda ham rabee madxali qaysidir hukmlarni kuchli deb bilgan. bu ham gapirsa uzoq gap
(bu yerda faqat xozirgi zamonamiz ulamolaridan misol keltirdim, avvalgi ulamolarni aytmadim)
TAVHID FORUMI adminlari va shu yerdagi ba'zi tolibi ilm birodarlarimiz anchadan beri baxs munozara qilib kelayotgan SODIQLAR sayti orasidagi baxslar ham aynan shu masalalarni o'zginasidir
OXIRGI SO'Z sifatida shularni aytishim mumkinki, har bir haqni qidirgan birodar aka uka va opa singillarimiz ta'assubdan yiroq bo'lgan holatda har tomonning ham dalillarini o'rgansin, tekshirsin, izlanishsin so'ngra kuchli deb bilgan tomoniga ergashsin
xamma ham xatokor, xatokorlarning yaxshisi ko'p tavba qiluchisidir
haqq qaysi tomondaligini alloh bilguchi, kim qaysi tomoni haqq deb bilsa shunga ergashsin
vas solatu vas salamu a'la rosulillah va a'la aalihi va ashabihi va manillaziy yattabiu' ilayhim bil haqqi ajmai'yn
Барча ҳамду санолар Аллоҳгадир. Гувоҳлик бераманки, Аллоҳдан ўзга барҳақ илоҳ йўқ ва Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам Унинг расулидир.
«Эй мўминлар, Аллоҳдан ҳақ-рост қўрқиш билан қўрқинглар ва фақат мусулмон бўлган ҳолларингизда (ҳаёт кечириб, мусулмон бўлган ҳолларингизда) дунёдан ўтинглар!». («Оли-Имрон»-103).
«Эй инсонлар, сизларни бир жондан (Одамдан) яратган ва ундан жуфтини (Ҳаввони) вужудга келтирган ҳамда у икковидан кўп эркак ва аёлларни тарқатган Парвардигорингиздан қўрқингиз! Яна ораларингиздаги савол-жавобларда ўртага номи солинадиган Аллоҳдан қўрқингиз ва қариндош-уруғларингиз (билан ажралиб кетишдан сақланингиз)! Албатта Аллоҳ устингиздан кузатувчи бўлган Зотдир». («Нисо»-1).
«Эй мўминлар, Аллоҳдан қўрқинглар, тўғри сўзланглар! (Шунда Аллоҳ) ишларингизни ўнглар ва гуноҳларингизни мағфират қилур. Ким Аллоҳга ва Унинг расулига итоат этса, бас, у буюк саодатга эришибди». («Аҳзоб»-70,71).
Энг рост сўз Аллоҳнинг китоби ва энг яхши йўл Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам суннатларидир. Ишларнинг энг ёмонроғи – янги пайдо қилинганларидир, зеро диндаги ҳар бир янгилик – бидъат, ҳар бир бидъат эса залолатдир. Залолат эса дўзахга бошлайди
Зарур таърифлар
«Ҳижрат» сўзининг луғавий маъноси бир жойдан иккинчи жойга кўчиш демакдир.
Шариатда эса «ҳижрат» деб Аллоҳ йўлида куфр ерини ташлаб, ислом юртига ёки фитна авж олган ердан фитна камроқ жойга чиқишга айтилади.
Демак, бошқача қилиб айтганда Аллоҳ розилигини топиш имкони бўлган ерларга интилиш ва шундай ерларни ўзига ватан қилиш ҳамда Аллоҳнинг ғазабини келтирувчи ишлар ривож топган ерлардан ўзини олиб қочиш ҳижратдир.
Ҳажр аслида бирон нарсани тарк қилмоқ, ундан узоқлашмоқ дегани бўлиб, араб тилидаги «васл» (уламоқ, боғламоқ, жамламоқ маъноларини англатувчи) сўзининг зиддини англатади.
Шунинг учун ёмон нарсани ҳажр қилиш вожиб бўлади ва бундай ҳажр таҳсинга сазовор. Аммо шариатда мақталган бир хайрли амални ҳажр қилиш ножоиз бўлиб, аксинча уни васл қилиш, яъни унга яқинлашиш лозим.
Ҳижрат икки турли бўлади:
Биринчиси: Жон ва дин саломатлиги йўлида амалга ошириладиган маконий ҳижрат бўлиб, Аллоҳ йўлида куфр ерини тарк этиб, ислом диёридан бошпана топмоқ ёки фитна авж олган ерларни ташлаб, фитна камроқ бўлган ерга чиқмоқдир.
Бундай ҳижрат шариатда собит бўлиб, у ҳақда бир қанча оят-ҳадислар ворид бўлган.
«Ким Аллоҳ йўлида ҳижрат қилса, ер юзида кўп паноҳ бўлгудек жойларни ва кенгчиликни топгай. Ким уйидан Аллоҳ ва унинг пайғамбари сари муҳожир бўлиб чиқса, сўнг (шу йўлда) унга ўлим етса, батаҳқиқ унинг ажри-мукофоти Аллоҳнинг зиммасига тушар. Аллоҳ мағфиратли, меҳрибон бўлган Зотдир». («Нисо»-100).
«Зулму қийноқларга дучор бўлганларидан сўнг Аллоҳ йўлида ҳижрат қилган зотларни албатта бу дунёда ҳам гўзал (гўшаларга) жойлаштирурмиз. Энди охират ажри-мукофоти янада каттароқ эканини (одамлар) билсалар эди!». («Наҳл»-41).
«Сўнгра (эй Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам, билингки), албатта Парвардигорингиз, (Макка мушриклари томонидан азобланиш, куфрга мажбур қилиниш билан) фитналарга дучор этилганларидан кейин (Маккаи мукаррамадан Мадинаи мунавварага) ҳижрат қилган, сўнг (Аллоҳ йўлида) жиҳод этиб, (бу жиҳод машаққатларига) сабр-тоқат қилган зотлар учун (мададкор, ёрдамчидир). Албатта Парвардигорингиз У (меҳнат-машаққатларни кўтарганларидан) кейин (улар учун) мағфират қилгувчи, меҳрибондир». («Наҳл»-110).
«Иймон келтирган, ҳижрат қилган ва Аллоҳ йўлида курашган зотлар ва (муҳожирларга) уй-жой бериб, ёрдам қилган зотлар - ана ўшалар ҳақиқий мўминлар бўлиб, улар учун мағфират ва улуғ ризқ бордир». («Анфол»-74).
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар:
«Мушриклар билан уларнинг диёрида бирга яшаган кишидан (мусулмонлар) зиммаси пок». (Табароний ривояти).
«Мушриклар орасида яшаётган барча мусулмондан мен покман,- дедилар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам. - Ё Расулуллоҳ, нега?- деб сўрадилар. - Уларнинг (яъни мушрик билан мўмин) ёққан гулҳанлари (бир-бирига) кўринмаслиги лозим,- дедилар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам». (Термизий ривояти).
«Менга Аллоҳ буюрган беш калимани сизларга (ҳам) буюраман: қулоқ солиш, итоат, жамоат, ҳижрат ва жиҳод».(Термизий ривояти).
«Абу Фотима розияллоҳу анҳу Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламга дедилар:
- Ё Расулаллоҳ, менга шундай бир амални ўргатингки, уни мудом тўлиқ адо этай.
- Ҳижратни маҳкам тутгин, зеро унинг мисли йўқ!- дедилар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам». (Насоий ривояти).
Яъни ҳижрат муҳожирга дунёю охиратда кўп яхшиликлар келтиргани боис, унга тенг келадиган бошқа нарса йўқдир.
«Жарир розияллоҳу анҳудан: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам байъат олаётганларида ёнларига бордим ва:
- Ё Расулуллоҳ, қўлингизни беринг, сизга байъат бераман. Менга шартларингизни айтинг, сиз яхшироқ биласиз!- дедим.
- Аллоҳга ибодат қиласиз, намозни қоим этасиз, закот берасиз, мусулмонларга насиҳатгўй бўласиз ва мушриклардан йироқ юрасиз. (Ана шу шартларга биноан) байъатингизни қабул қиламан!- дедилар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам». (Насоий ривояти).
«Ким мушрик билан бирлашиб, у билан бирга яшаса, ўша (мушрик) билан баробардир». (Силсилаи саҳиҳа).
«Кимга Аллоҳ йўлида (жиҳодга чиққан чоғида) бирон шиш (чипқон) чиқса, бу ундаги шаҳидлар аломати-белгисидир». (Абу Довуд ривояти)
«Абдуллоҳ ибн Амр ибн Ос розияллоҳу анҳудан: Мадинада туғилиб ўсган бир киши Мадинада вафот этди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам унга жаноза ўқигач дедилар:
- Қанийди у ўзга юртда вафот қилганида.
- Нима учун, ё Расулуллоҳ?- дейишди саҳобалар.
- Агар киши туғилиб ўсган еридан бошқа юртда вафот этса, унинг учун жаннатда туғилган еридан то қадами узилган жойга қадар ўлчаб берилади». (Насоий ривояти).
Булардан ташқари Аллоҳ йўлида ҳижрат қилишга чақирувчи ҳамда ҳижратдан қолишни қораловчи яна бир қанча ҳадислар мавжуд.
Иккинчиси: Гуноҳ-маъсиятларни ва Аллоҳ қайтарган ҳар қандай нарсани ҳажр қилиш, яъни тарк этиш.
«Тили ва қўлидан мусулмонлар саломат қолган киши мусулмондир. Аллоҳ таъоло қайтарган нарсадан ҳижрат қилган киши муҳожирдир». (Бухорий ривояти).
Юқорида ўтган ҳадислардан маълумки Аллоҳ таъоло мўминни мушриклар орасида яшашдан ҳам қайтарган. Демак, мазкур ҳадис ҳижратнинг ҳар иккала турини ўзида жамлаган.
«Одамлар моллари ва жонларига (унинг тажовузидан) омонда бўлган киши мўминдир, хато ва гуноҳларни тарк қилган киши муҳожирдир». (Ибн Можа ривояти).
«Ҳижратнинг энг афзали - Парвардигоринг ёмон кўрган нарсани тарк этмоғингдир». (Аҳмад ривояти).
«Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламдан энг афзал ҳижрат ҳақида сўрашганида: - Аллоҳ ҳаром қилган нарсани тарк этган киши!- деб, жавоб бердилар». (Абу Довуд ва Насоий ривояти).
Ибн Ҳажар ёзади:
- Ҳижрат зоҳирий ва ботиний бўлади. Ёмонликка буюрувчи нафс ва шайтон чақириғига жавоб бермаслик - ботиний ҳижрат. Динини фитналардан олиб қочиш - зоҳирий ҳижрат.
Ҳижрат сабаблари ва мақсадлари
Ҳар бир ҳижратнинг шаръий ҳукм доирасига кирмоғи учун маълум сабаб ва мақсадлар топилиши лозим. Акс ҳолда бу ҳижрат саналмайди. Қуйида ана шу сабаб ва мақсадларнинг энг муҳимлари хусусида сўз юритамиз.
1. Ибодат ва дин саломатлиги
Агар мўминнинг дину ибодатига тазйиқ ўтказилса ва Аллоҳ унга вожиб қилган диний амалларни у ўз юртида адо этолмаса, унинг учун ибодатини эркин адо этадиган, динига тўла амал қила оладиган бошқа жойга ҳижрат қилиш фарз бўлади. Чунки инсон Аллоҳ таъолога ибодат қилмоқ учун яратилган. Яъни, унинг тириклигининг мазмуни, ҳаётининг бош мақсади - Аллоҳ азза ва жалла ибодати бўлмоғи керак. Шундай экан мўмин киши ана шу йўлда ҳар қандай нарсасидан воз кеча олиши лозим.
«Мен жин ва инсни фақат Ўзимга ибодат қилишлари учунгина яратдим». («Ваз-Зариёт»-56).
«Ҳолбуки улар фақат ягона Аллоҳга, У Зот учун динни холис қилган, тўғри йўлдан оғмаган ҳолларида ибодат қилишга ва намозни тўкис адо этишга ҳамда закотни (ҳақдорларга) адо этишга буюрилган эдилар. Мана шу тўғри (йўлдаги миллатнинг) динидир». («Баййина»-5).
Ушбу оятлардаги ибодат калимаси умумий маънода келган бўлиб, у Аллоҳ таъолога суюкли бўлган зоҳирий ва ботиний барча амалларни, сўз ва ҳатти-ҳаракатларни ўз ичига олади.
Инсон ҳаётининг моҳияти саналмиш Аллоҳ таъоло ибодати тинчликда ҳам, уруш ҳолатида ҳам, сафарда ҳам, муқимликда ҳам ҳамиша асосий ғоя-мақсадлигича қолаверди.
Шу боисдан қаерда Аллоҳ таъолога тўлиқ ибодат қила олса, мўмин ўша ерни ватан тутади. Қаерда ибодат қилиш эркинлиги йўқолса, у ерни тарк этади.
«Эй иймон келтирган бандаларим, шак-шубҳа йўқки, менинг ерим кенг, каттадир. Бас, сизлар менгагина ибодат қилинглар!». («Анкабут»-56).
Инсон ибодатини комил суратда адо этмоғи учун Аллоҳ таъоло ерни кенг қилиб қўйгандир. Яъни бирон ерда ибодатга тўсқинлик қилинса, инсон албатта ибодат эркинлиги мавжуд бўлган бошқа ерни топиши ва у ерга ҳижрат қилиши мумкин. Демак, ибодатдаги ноқислик учун яшаётган жойни баҳона қилиб бўлмайди.
Юқоридаги ояти каримани олимлар қуйидагича шарҳлаганлар:
Мужоҳид айтади: - Менинг ерим кенгдир. Унда ҳижрат қилиб, жиҳод қилинглар.
Саъид ибн Жубайр айтади: - Бирон ерда гуноҳ-маъсиятлар қилинаётган бўлса, уни тарк этинглар. Зеро, Менинг ерим кенгдир.
Ато айтади: - Маъсиятга буюрилсангиз, у ердан қочиб чиқинг. Чунки Менинг ерим - кенг. Шунингдек, яшаётган жойида содир этилаётган маъсиятларни ўзгартиришга қурби етмаган ҳар бир мўмин ибодат қилиш имкони бор ерларга ҳижрат қилмғи лозим.
Мутарриф ибн Абдуллоҳ айтади: - Менинг ерим, яъни сизларга беражак ризқим кенгдир. Бас ҳижрат қилинглар.
Ибн Касир ўз тафсирида ёзади: - Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Шаҳарлар Аллоҳнинг шаҳарларидир. Бандалар Аллоҳнинг қулларидир. Қаерда яхшиликни топсангиз, ўша ерни ватан тутингиз», деганлар. Шу боис Маккада аҳвол оғирлашгач, саҳобалар Ҳабашистонга ҳижрат қилдилар. Динларини фитнадан олиб қочган зотлар Ҳабаш ерларида ибодат эркинлиги ва бошпана топдилар. Нажоший (Аллоҳ уни раҳматига олсин) саҳобаларга ҳурмат кўрсатиб, уларни ўз ҳимоясига олди ва уларни озод-эркин инсонлар қилиб қўйди.
«(Эй Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам), Менинг иймон келтирган бандаларимга айтинг: «Парвардигорингиздан қўрқингиз! Бу дунёда чиройли амал қилган зотлар учун (охиратда) чиройли (оқибат-жаннат) бордир. Аллоҳнинг ери кенгдир. Ҳеч шубҳа йўқки, сабр-тоқат қилгувчиларга ажр-мукофотлари беҳисоб равишда тўла-тўкис қилиб берилур»». («Зумар»-10).
Мазкур ояти каримада Аллоҳ таъоло тақвога буюриш билан Аллоҳнинг ери кенг эканлигини бир-бирига боғлиқ суратда зикр қилди. Гўёки шундай хитоб бўлмоқда: Эй, Аллоҳнинг бандаси, ҳеч нарса сизни тақводан тўсмасин. Агар юртингизда сизни тақводан тўсмоқчи бўлсалар, билингки - Аллоҳнинг ери кенгдир. Бундай ерни тарк этиб, ҳақиқий тақво ва ибодатга имкон бўлган юртни ватан тутинг.
«Албатта (мусулмонлар билан бирга ҳижрат қилмасдан кофирлар қўл остида яшашга рози бўлиш билан) ўз жонларига жабр қилган кимсаларнинг жонларини олиш чоғида фаришталар уларга: «Қандай ҳолда яшадингиз?», деганларида: «Биз бу ерда чорасиз-бечоралар эдик», дедилар. (Шунда фаришталар): «Ҳижрат қилсанглар Аллоҳнинг ери кенг эмасмиди? (Нега дину иймонларингиз йўлида бу юртдан ҳижрат қилмадинглар?)», дейишади. Бундайларнинг жойлари жаҳаннамдир. Қандаям ёмон жойдир у». («Нисо»-97).
Ўз ватанлари ва ҳовли-жойларини қизғанганлари ҳамда кофирлар сонини кўпайтиришга хисса қўшганлари учун Аллоҳ таъоло ҳижрат қилишга қодир бўла туриб, ундан қолган кимсаларни ўз жонига зулм қилганлар деб атади ва ҳижрат қилишлари мумкин бўлган ер мавжуд бўла туриб, улар келтираётган арзимас важ-баҳоналарни эътиборга олмади.
Ҳижратнинг аҳамиятини таъкидловчи омиллардан яна бири шуки, золимлар орасида - уларнинг мункар ишларини инкор этмасдан - ҳаёт кечириш кишининг динига, хулқига ва турмуш тарзига ёмон таъсир қилади. Шунинг учун Аллоҳ таъоло зулм эгалари билан ўтирмасликни буюрди.
«Энди агар шайтон ёдингиздан чиқарса, эслаганингиздан сўнг бу золим қавм билан бирга ўтирманг!» («Анъом»-68).
«Ахир (Аллоҳ) сизларга Китобда: «Қачонки Аллоҳнинг оятлари инкор қилинаётганини ва масхара қилинаётганини эшитсангизлар, то бошқа гапга ўтмагунларича ундай кимсалар билан бирга ўтирманглар», деган сўзларни нозил қилган эди-ку?! (Модомики улар билан ўтирган экансизлар), демак сизлар ҳам шак-шубҳасиз уларнинг худди ўзисиз. Албатта Аллоҳ барча мунофиқ ва кофирларни жаҳаннамга жамлагувчидир». («Нисо»-140).
Яъни, амри маъруф ва наҳйи мункар қилмасдан, ўз ихтиёри билан ана шу даврада ўтирган киши ҳукмини Аллоҳ таъоло шу мажлис эгалари ҳукми билан баробар қилди. Демак, улар куфр устида ўтирган бўлсалар, у ҳам кофир бўлади, агар улар фосиқлик ёки зулм устида бўлсалар, у ҳам золим ёки фосиқ бўлади.
Умар ибн Абдулазиз шароб ичиб ўтирган бир неча кимсани тутиб келтирилганда уларга дарра уришни буюрди. Улар орасида бир рўзадор ҳам бор эди. Табиийки, у ичмаганди. «Бу рўзадор»,- дейилганда, Умар ибн Абдулазиз: «(Модомики, улар билан ўтирган экансизлар), демак, сизлар ҳам шак-шубҳасиз, уларнинг худди ўзисиз», деган оятни ўқиди ва ҳалиги рўзадорни ҳам дарралатди.
«Бани Исроил орасидан кофир бўлган кимсалар Довуд ва Исо бин Марям тилида лаънатлангандирлар. Бунга сабаб уларнинг осий бўлганлари ва ҳаддан ошганларидир. Улар бир-бирларини қилган нолойиқ ишларидан қайтармас эдилар. Бу қилмишлари нақадар ёмон иш!». («Моида»-78,79).
Тафсирларда келадики, Бани Исроил маъсият ишларга қўл урганида, уламолари уларни қайтардилар. Бироқ улар ҳаромдан тийилмадилар. Бора-бора уламолари ҳам аста-секин ўз қавми билан гуноҳ-маъсиятларда иштирок этадиган ва ҳаромдан тийилмайдиган бўлишди. Шунда Аллоҳ таъоло уларни бир-бирларига ўхшатиб қўйди. Улар Довуд, Сулаймон ва Исо бин Марям тилида лаънатландилар.
Аввал қавмини мункардан қайтарган ва шундан сўнггина уларга ўхшаб қолганлар ҳоли шу бўлса, мункар қилинаётган ўринда ҳеч бир эътирозсиз қатнашиб ўтирганларнинг жазоси нима бўларкин-а?! Шубҳасиз, улар аввалгилардан кўра жазоланишга, Аллоҳнинг раҳматидан йироқ этилишга кўпроқ сазовордир.
Ҳадиси шарифда келадики:
«Яхши суҳбатдош билан ёмон суҳбатдошнинг мисоли гўё мушк-анбар эгаси билан босқон босувчига ўхшайди. Мушк-анбар эгаси ё сенга мушк ҳадя қилади, ё ундан ўзинг сотиб оласан, лоақал ундан мушкнинг ҳушбўй ҳидини туясан. Босқон босувчи эса ё кийимингни куйдириб қўяди ёки ундан бадбўй ҳид топасан». (Муттафақун алайҳ).
Демак, золимларни ҳажр қилиш, ёмонлар даврасидан йироқ бўлиш ислом шариати талабларидандир. Ушбу талабга шариат буйруқларига мувофиқ равишда риоя қилмоқ лозим.
2. Жон омонлиги
Агар мўмин киши золимлар уни қатл қилмоқчи бўлаётганларини сезса ёки улар тарафидан жонига шу каби жиддий бир таҳдидни ҳис этса ва ўзини бу тажовуздан ҳимоялашга қодир бўлмаса, ўз ҳаётини ва аҳли-оиласини омон сақлаш учун бехавотир ерларга ҳижрат қилади.
Зеро, Ислом шариатининг асосий мақсадларидан бири ҳам инсон ҳаётининг ҳар қандай хатардан омонлигини таъминлашдир. Шунинг учун шариатда ўлим хавфи таҳдид солганида бир қанча рухсатлар кучга киради.
Мўмин хаётини сақлаб қолиш учун зарурат туғилганда айрим ҳаром нарсаларни ейиши мумкин. Масалан, саҳрода ташналикдан ўлар ҳолатига келган инсон маст қилувчи ичимликдан бошқа нарса топмаса, сувли жойга етиб олгунга қадар унга кифоя қиладиган миқдорда ҳаром ичимликдан ичиши мумкин.
Очликдан силласи қуриган киши ҳалол егуликка етиб олгунига қадар, очликдан ўлмайдиган миқдорда ўлимтик ёки чўчқа гўштидан ейиши мумкин.
«Ахир У сизларга ҳаром қилган нарсаларни муфассал баён қилиб қўйгандир. Магар чорасиз қолган ҳолларингиздагина (у ҳаром қилинган нарсалардан ейишларингиз мумкин). Шубҳасиз, кўп (кишилар) билмаган ҳолларида ўз ҳаво-хоҳишлари билан (ўзларини ҳам ўзгаларни ҳам) йўлдан оздирурлар. Албатта Парвардигорингиз бундай тажовузкор кимсаларни жуда яхши билгувчидир». («Анъом»-119).
«Албатта У сизларга фақат ўлаксани, қонни, тўнғиз гўштини ва Аллоҳдан ўзгага атаб сўйилган нарсаларнигина ҳаром қилди. Энди кимки золим бўлмаган ва ҳаддан ошмаган ҳолида ночор вазиятда қолса, гуноҳкор бўлмайди. Албатта Аллоҳ мағфират қилгувчи, раҳмлидир». («Бақара»-173).
Мазкур ва бошқа далилларга таяниб уламолар: «Заруратлар маҳзуротларга (мумкин бўлмаган ишларга) рухсат очади» деган фиқҳий қоидани ишлаб чиққанлар:
Мусулмон жонини сақлаб қолиши учун тилида куфр калимасини айтиши ҳам мумкин.
«Ким Аллоҳга иймон келтирганидан кейин (яна қайтиб) кофир бўлса, (Аллоҳнинг ғазабига дучор бўлур). Лекин ким қалби иймон билан ором олгани ҳолда (куфр калимасини айтишга) мажбур қилинса, (унинг иймонига зиён етмас). Аммо кимнинг кўнгли куфр билан (яъни Диндан чиқиб, кофир бўлиш билан) ёзиладиган бўлса, бас, ундай кимсаларга Аллоҳ томонидан ғазаб ва улар учун улуғ азоб бордир». («Наҳл»-106).
Мушриклар Аммор розияллоҳу анҳуни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламни ҳақорат қилишга ва ўз олиҳаларни мақтаб гапиришга мажбур қилишди. Аммор розияллоҳу анҳу бўлиб ўтган барча ишни Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламга айтди.
- Қалбинг нима дейди?- сўрадилар ундан Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам.
- Қалбим фақат иймон билан ором топади,- жавоб берди Аммор розияллоҳу анҳу.
- Агар улар ўз қилмишларини қайтаришса, сен ҳам шу қилган ишингни такрорлашинг мумкин,- деб йўл кўрсатдилар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам.
Агар киши шундан бошқа имкон топмаса, ўзи ва аҳли-оиласини ҳалокатдан қутқариш учун куфр диёрига ҳам ҳижрат қилиши мумкин. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айрим асҳобларини Ҳабашистон ерига ҳижрат қилишга буюрдилар. Ҳабашистон куфр мамлакати бўлсада, адолатпарвар шоҳи билан танилган юрт эди. Ҳимоячисиз қолган мўминлар Макка мушриклари зулмидан фақат Ҳабашистонга ҳижрат қилиб қутилдилар.
Ибн Ҳазм айтади: - Зулмдан қутулиш учун мусулмонлар орасида ҳимоячи тополмай дорул ҳарбга (мусулмонлар билан уруш ҳолатидаги давлатга) қочишга мажбур бўлган киши - башарти у ерда мусулмонларга қарши курашмаса ва мўминлар зарарига кофирларга ёрдам бермаса - гуноҳкор бўлмайди. Чунки у шундан бошқа чораси йўқ бўлган музтар ҳисобланади.
Шунинг учун имом Зуҳрий Муҳаммад ибн Муслим ибн Шиҳоб «Агар Ҳишом ибн Абдулмалик вафот этса, Рум ерларига кетаман», деб қарор қилганди. Чунки Ҳишомнинг ўрнига ўтириши кутилаётган Валид ибн Язид Зуҳрийни ўлдиришга назр қилганди. Шундай ҳолатга тушган ҳар қандай инсоннинг ҳолати узрли ҳисобланади.
3. Мусулмонлар сафини кўпайтириш, мушрикларни заифлаштириш.
Маълумки, ҳижратнинг асосий ғояларидан бири жиҳод фаризасига ҳаёт бағишламоқ, мўминлар сафини зиёда этиб, мушриклар кучини кесмоқдир. Ҳижрат билан жиҳод бир-биридан ажралмайдиган ва бир-бирини тақозо қиладиган муталозим нарсалардир. Сўзимиз далили сифатида бир неча оят-ҳадисларни келтириб ўтамиз:
«Албатта иймон келтирган, ҳижрат қилган ва моли-жонлари билан Аллоҳ йўлида курашган зотлар ва (Маккадан ҳижрат қилиб келган муҳожирларга) уй жой бериб, ёрдам қилган зотлар - ана ўшалар бир-бирларига дўстдирлар». («Анфол»-72).
«Албатта иймон келтирган, (ватанларидан) ҳижрат қилган, Аллоҳ йўлида курашган зотлар ана ўшалар Аллоҳнинг раҳматидан умидвордирлар. Аллоҳ мағфиратли, раҳмлидир». («Бақара»-218).
«Иймон келтирган, ҳижрат қилган ва Аллоҳ йўлида курашган зотлар ва (муҳожирларга) уй-жой бериб, ёрдам қилган зотлар - ана ўшалар ҳақиқий мўминлар бўлиб, улар учун мағфират ва улуғ ризқ бордир». («Анфол»-74).
Дорул ҳарбдан ҳижрат қилмаган мусулмонлар куфр аҳли учун жонли қалқон вазифасини ўташга мажбур бўлиб қолишлари мумкин. Чунки айрим ҳолатларда кофирлар ўз юртида истиқомат қилаётган мусулмонларни биродарларига қарши жанг қилишга мажбурлайдилар. Ана шундай хатарли эҳтимолга шаръий далилларда кўп бора ишора қилиб ўтилади.
«Албатта (мусулмонлар билан бирга ҳижрат қилмасдан кофирлар қўл остида яшашга рози бўлиш сабабли) ўз жонларига жабр қилган кимсаларнинг жонларини олиш чоғида фаришталар уларга: «Қандай ҳолда яшадингиз?» деганларида: «Биз бу ерда чорасиз бечоралар эдик», дедилар. (Шунда фаришталар): «Ҳижрат қилсанглар Аллоҳнинг ери кенг эмасмиди?! (Нега дину иймонларингиз йўлида бу юртдан ҳижрат қилмадинглар?)», дейишди. Бундайларнинг жойлари жаҳаннамдир. Қандаям ёмон жойдир у». («Нисо»-97).
Ушбу оятда зикр этилган мусулмонлар ҳижрат қилишга ва мусулмонлар сафига қўшилишга қодир бўла туриб, бундай қилмадилар. Шу билан улар ўз жонларига жабр қилдилар. Чунки кўп ўтмай – Бадр жангида - мушриклар Мадинага ҳижрат қилмай Маккада қолиб кетган мусулмонларни ўз биродарларига қарши жангга чиқишга мажбур этдилар.
Уларнинг баъзилари шу жангда мўминлар ўқидан ҳалок бўлишди. Шунда мўминлар қўлидан вафот топганлар Аллоҳ ҳузурида чорасиз қолганлари ва мажбурланганларини узр келтирмоқчи бўлишди. Бироқ Аллоҳ уларнинг узрларини қабул қилмади...
Абдуллоҳ ибн Аббос айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам замонларида Маккада қолган мусулмонлар мушриклар сафини кўпайтириб (мажбуран) жангга чиқишди. Айримларига ўқ тегиб, баъзилари эса қилич зарбидан ҳалок бўлди. Кейин Аллоҳ таъоло ушбу оятни нозил қилди:
«Албатта (мусулмонлар билан бирга ҳижрат қилмасдан кофирлар қўл остида яшашга рози бўлиш сабабли) ўз жонларига жабр қилган кимсаларнинг жонларини олиш чоғида фаришталар уларга: «Қандай ҳолда яшадингиз?» деганларида: «Биз бу ерда чорасиз бечоралар эдик», дедилар. (Шунда фаришталар): «Ҳижрат қилсанглар Аллоҳнинг ери кенг эмасмиди?! (Нега дину иймонларингиз йўлида бу юртдан ҳижрат қилмадинглар?)», дейишди. Бундайларнинг жойлари жаҳаннамдир. Қандаям ёмон жойдир у». («Нисо»-97)». (Бухорий ривояти).
Заҳҳок айтади: «Мазкур оят ҳижрат қилишга қодир бўла туриб, дини хорлансада, мушриклар орасида яшайверган барча-барчага тегишли. Ўзларига зулм қилган бундай кимсалар юқоридаги оят ҳукми билан билиттифоқ ҳаромга қўл урган ҳисобланадилар!!!»
Эътибор қилинг, уларнинг ҳижратни тарк қилишлари охир оқибат мусулмонларга - ўз биродарларига қарши қурол кўтаришга мажбур этди-я! Ҳижрат хусусида гап кетанда албатта уни тарк қилишнинг шу каби оқибатларини ҳам эътибордан четда қолдирмаслик лозим. Аббос, Уқайл ва Навфал каби саҳобалар ҳам Бадр жангига мажбуран мушриклар сафида чиқишганди. Улар мусулмонлар томонидан асир олиндилар.
Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам:
- Эй Аббос, ўзингизни ва жиянингизни тўлов тўлаб асирликдан озод қилинг!- дедилар.
- Ё Расулуллоҳ, ахир биз сизнинг қиблангизга қараб намоз ўқиймиз-ку, сизнинг шаҳодатингизни айтамиз-ку?!- деб ҳайрон қолди Аббос.
- Эй Аббос, сиз жангга киришдингиз ва мағлуб бўлдингиз!- дедилар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам, сўнг қуйидаги оятни тиловат қилдилар:
«Ҳижрат қилсанглар, Аллоҳнинг ери кенг эди-ку?!».
Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу айтади: «Ким бир қавмнинг сонини кўпайтирса (яъни улар билан бирга бўлса), у ўшалардандир. Ким бир қавмнинг қилаётган ишига рози бўлса, ўзи ҳам ўша ишга шерикдир».
Ибн Ҳажар ёзади: «Маъсият аҳли орасида - уларни мункардан қайтариш ёки бир мусулмонни қутқариш мақсадида эмас - балки ўз ихтиёри билан ҳижрат қилмай қолган мусулмонлар хатокорлардир. Қодир бўла туриб ҳижрат қилмаган киши узрли саналмайди. Мушрик қариндошларининг қистови билан ҳижратдан қолган мусулмонлар биродарларига қарши жангга чиқишга мажбур бўлдилар. Уларнинг мақсади биродарларига қарши урушиш бўлмаса-да, барибир зоҳирда мушриклар сонини кўп кўрсатиб туришарди. Ана шунинг учун ҳам улар қораландилар».
4. Аллоҳга даъват қилмоқ
Аллоҳ йўлига даъват қилмоқ, тавҳид ақидасини халқларга етказмоқ ва одамларни ҳақ дин устида собит этмоқ учун ҳам ҳижрат қилинади.
«Аллоҳ(нинг дини)га даъват қилган ва (ўзи ҳам) яхши амал қилиб, «Шак-шубҳасиз мен мусулмонларданман», деган кишидан ҳам чиройлироқ сўзлагувчи ким бор?!». («Фуссилат»-33).
Ислом бутун оламга юборилган дин. Пайғамбарлар Хотами Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам бутун оламларга пайғамбар қилиб юборилганлар. Демак, у зот олиб келган динни бутун оламга кўтариб чиқмоқ лозим.
Бироқ Аллоҳ йўлидаги даъват одамларга Исломни ҳикмат ва чиройли мавъиза билан етказиб бера оладиган илм эгалари томонидан амалга оширилмоғи лозим. Йўқса, ўзи ҳеч нарсани билмаган киши бировларга нимани ҳам ўргата оларди?!
Эслатма: Ҳижратнинг ҳукми баёнига киришишдан олдин бир нуқтага эътиборингизни қаратмоқчи эдим: Ҳижрат масаласи кўтарилганда юқорида санаб ўтилган барча сабаблар кўздан кечирилмоғи лозим. Вазият тақозоси билан турли кутилмаган масалалар ҳам чиқиши мумкин. Яъни ҳар томонлама пухта ўйлаб ва барча сабаблар ҳисобга олиниб, қарор чиқарилиши мақсадга мувофиқ. Фақат бир тарафни ушлаб олиб, қолган жиҳатларни мутлақо эътиборсиз қолдирмоқ - ақлдан эмас, албатта. Зеро ҳар бир иш қилинишдан олдин ундан келадиган фойда-зарар ҳисоблаб кўрилади...
Ҳижратнинг ҳукми
Ҳижратнинг турлари, сабаблари ҳақида бафуржа гаплашганимиздан сўнг, энди унинг аҳкомлари борасида сўз юритамиз. Ҳижратнинг ҳукмлари тўрт қисмга бўлинади:
1. Фарз.
2. Мустаҳаб.
3. На фарз ва на мустаҳаб ҳижрат.
4. Ҳаром.
1. Фарз ҳижрат.
Агар мўмин бир ерда дини ва жонига етадиган фитна-балолардан қўрқиб яшаса, динини, унинг фаризаларини адо қила олмаса ва кофирларнинг тазйиқи остида улар сафига қўшилиб, биродарларига қарши урушга чиқишдан ўзини олиб қочолмаса...
Бундай ҳолатдаги киши ўзини бало-уқубатлардан қутқариш учун динини зоҳир қилиш имкони бор ерга ҳижрат қилмоғи шарт. Акс ҳолда диний фарзларнинг бирини эътиборсиз қолдирган, қаттиқ гуноҳкор бўлади.
Юқоридагидек вазиятда ҳижратнинг фарз бўлишига далолат қилувчи оят-ҳадислар ўтган бобда ўрганиб чиқилди.
Ибн Қудома ёзади: «Мушриклар орасида динини зоҳир қила олмаётган, фарзларни адо этишдан ожиз қолган ва айни пайтда ҳижрат қилишга қодир бўлган киши учун ҳижрат фарздир. Чунки оятда айтилдики:
«Албатта (мусулмонлар билан бирга ҳижрат қилмасдан кофирлар қўл остида яшашга рози бўлиш сабабли) ўз жонларига жабр қилган кимсаларнинг жонларини олиш чоғида фаришталар уларга: «Қандай ҳолда яшадингиз?» деганларида: «Биз бу ерда чорасиз бечоралар эдик», дедилар. (Шунда фаришталар): «Ҳижрат қилсанглар Аллоҳнинг ери кенг эмасмиди?! (Нега дину иймонларингиз йўлида бу юртдан ҳижрат қилмадинглар?)», дейишди. Бундайларнинг жойлари жаҳаннамдир. Қандаям ёмон жойдир у». («Нисо»-97)».
Мазкур даҳшатли ваъид-таҳдид ҳижратнинг фарзлигига далолат қилади. Чунки қодир бўлган киши фарзни адо этмоғи шарт. Ҳижрат эса фарз адо этилиши учун зарурдир. Хуллас, вожибнинг адоси учун шарт бўлган нарса ҳам вожибдир».
Хусусан ислом диёри ҳижрат қиладиган мусулмонларга муҳтож бўлиб турса, ҳижрат янада таъкидлироқ тус олади. Масалан Исломнинг аввалида ҳижрат юрти - Мадинаи Мунаввара чор-атрофни ўраб турган мушриклар қаршисида куч-қудрат касб қилмоқ учун муҳожирларга ниҳоятда муҳтож эди.
Ҳижрат шу қадар катта аҳамиятга эга бўлганидан дўст-биродарлик ва нусрат айнан ҳижратга боғлиқ этиб қўйилди.
«Албатта иймон келтирган, ҳижрат қилган ва молу жонлари билан Аллоҳ йўлида курашган зотлар ва (Маккадан ҳижрат қилиб келган муҳожирларга) уй-жой бериб, ёрдам қилган зотлар - ана ўшалар, бир-бирларига дўстлардир. Иймон келтирган, аммо ҳижрат қилмаган (яъни, ҳали-ҳануз Маккада яшаб турган) кишилар эса то ҳижрат қилмагунларича сизлар уларга дўстлик қила олмайсизлар (яъни, бир-бирларингизга ҳамкор, меросхўр бўла олмайсизлар). Агар улар дин йўлида сизлардан ёрдам сўрасалар, ёрдам қилиш зиммангиздадир. Магар уларга, ўрталарингизда (урушмаслик ҳақида) аҳду-паймон бўлган қавмга (зарар етказиш билан ёрдам қилмайсизлар). Аллоҳ қилаётган амалларингизни кўрувчидир». («Анфол»-72).
Дорул ислом билан дорул куфр ўртасида уруш бораётган пайтда ҳам куфр юртидан тезроқ ҳижрат қилмоқ лозим. Чунки мажбуран мушриклар сафига қўшилган мўминлар биродарлари ўқидан ҳалок бўлишлари ва душман учун тирик қалқон вазифасини ўтаб қолишлари мумкин.
Умуман ҳар бир давлат бирон юртга уруш қилмоқчи бўлса, аввал у ердаги ўз фуқароларини олиб чиқишга ҳаракат қилади.
Юқоридагидек ҳолатларда қодир бўла туриб ҳижрат қилмаслик гуноҳ. Ушбу гуноҳнинг даражаси ҳижратдан қолишлик қай натижага олиб боришига қараб турлича бўлади. Агар ҳижратдан қолиш билан киши фисқ-фужур ва зулмга мажбурланса, ҳижратдан қолган кимса гуноҳкор саналади. Агар ҳижратни тарк қилиш туфайли куфрга ва душманга сотилишга мажбур бўлса, ундай кимса муртад-кофир бўлади.
«Нисо» сурасининг 97-ояти ва қуйидаги ояти карима бунга ҳужжатдир:
«Улар (куфр йўлини танлашлари сабабли) ўз жонларига жабр қилган ҳолларида (ўлим) фаришталари уларнинг жонларини олурлар. Шунда улар (тақдирга) тан бериб: «Бизлар бирон ёмонлик-гуноҳ қилган эмасмиз» (дерлар). Йўқ, шак-шубҳасиз Аллоҳ қилган амалларингизни Билгувчидир. Энди ўзларингиз мангу қоладиган жаҳаннам дарвозаларидан кирингиз! Мутакаббир кимсаларнинг борар жойлари нақадар ёмон!» («Наҳл»-28,29).
Мазкур оятлар ҳижратни тарк қилиб, мушриклар билан қолишни маъқул кўрган ва охир-оқибат мушрикларга ёрдам бериб, мўминларга қарши курашишга мажбур бўлган кимсалар хусусида нозил бўлган.
Оятда: «Энди ўзларингиз мангу қоладиган жаҳаннам дарвозаларидан кирингиз!» дейилиши уларнинг ҳижратни тарк қилиб, мушрикларга ёрдам берганлари сабабли кофир ҳолларида ҳаётдан кўз юмганларини англатади. Чунки фақат кофир ҳолда ўлим топган кимсаларгина дўзахда мангу қолурлар.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар:
«Ширк келтириб юрган мушрик исломни қабул қилгач, то мушрикларни ташлаб мусулмонларга қўшилмас экан, Аллоҳ таъоло унинг амалини қабул қилмайди». (Ибн Можа ривояти).
Амални қабул этилишидан мутлақо тўсадиган нарса фақат ширкдир. Аниқки, юқоридаги ҳадисда ҳижратнинг тарк этилиши оқибатида куфрга қайтиш келиб чиқадиган ҳолатлар назарда тутилган.
Шайхул Ислом Ибн Таймийя ёзади: «Мўғил татарлар қўшини таъминотига ёрдам берган ва уларга қўшилган кимсалар муртаддир. Бундай муртадларнинг қони ва моли ҳалол!»
Ибн Ҳазм ёзади: «Ислом юртини ташлаб куфр ерига қочган кимсалар Аллоҳдан, мусулмонлар имоми ва жамоатидан қочган ҳисобланади. Чунки набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам мушрик орасида қўним топган барча мусулмондан ўзларининг покликларини айтганлар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам фақат кофирдангина ўзларини пок деб эълон қилардилар!. Зеро Аллоҳ таъоло марҳамат қилади: «Мўминлар ва мўминалар бир-бирларига дўстдирлар».
Аллоҳ ва расули сари ҳижрат қилишдан кўра ўткинчи дунё ва унинг зийнатларини афзал билган кимсалар Аллоҳ таъолонинг ушбу ваъийдига ҳақли бўладилар:
«(Эй Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам), айтинг: «Агар ота-оналарингиз, болаларингиз, ака-укаларингиз, жуфтларингиз, қариндош-уруғларингиз ва касб қилиб топган мол-дунёларингиз, касод бўлиб қолишидан қўрқадиган тижоратларингиз ҳамда яхши кўрадиган уй-жойларингиз сизларга Аллоҳдан, Унинг пайғамбаридан ва Унинг йўлида жиҳод қилишдан суюклироқ бўлса, у ҳолда то Аллоҳ Ўз амрини (яъни, азобини) келтиргунича кутиб тураверинглар».» («Тавба»-24).
«Одамлар орасида шундай кимсалар борки, улар ўзларини Аллоҳга тенг билиб, уларни Аллоҳни севгандек севадилар. Иймонли кишиларнинг Аллоҳга бўлган муҳаббатлари қаттиқроқдир». («Бақара»-165).
2. Мандуб ҳижрат.
Агар мўмин ўз юртида динини изҳор қила олса, фарзларни тўла адо этса ва мусулмонларга қарши мушриклар сафида жанг қилмаслиги кафолатланган бўлса, ушбу ҳолатда ҳижрат мандуб-мустаҳаб саналади. Ҳижратга тарғиб этувчи бир қанча оят-ҳадисларга амал қилган ҳолда мазкур ҳижратни мустаҳаб дея оламиз. Юқорида зикр қилинган сифатлар топилган кишидан ҳижратнинг фарзлиги муайян далилларга асосан соқит бўлади. Масалан:
Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳудан:
«Бир киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳузурларига келиб деди:
- Мен сизга ҳижрат учун байъат бергани келдим. Ортимдан ота-онам йиғлаб қолди.
- Орқангга қайтиб, ота-онангни қандай йиғлатган бўлсанг, шундай кулдиргин,- дедилар Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам». (Насоий ривояти).
Ушбу ҳадис ҳалиги байъат бермоқчи бўлган киши хусусида ҳижратнинг мустаҳаб эканлигига далолат қилади. Демак, у яшаётган ерида динини изҳор қилишга қодир бўлган мўминлардан бўлган, валлоҳу аълам.
Абу Саъид Худрийдан:
«Бир аъробий Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан ҳижрат ҳақида сўради. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам унга:
- Қўйгин, (яъни ҳижратни қўя тур) ундан кўра айтгинчи, туяларинг борми?
- Ҳа бор.
- Уларнинг закотини берасанми?
- Ҳа, бераман.
- Демак, денгизлар ортида бўлсанг ҳам (яъни ҳижрат юртида эмас, ундан узоқда яшаётган бўлсанг ҳам) амалда давом этавер. Зеро Аллоҳ бирон амалингни зое этмас». (Муттафақун алайҳ).
Изоҳ: Уламолар бу ҳадис шарҳида айтишади-ки, бу аъробий Макка фатҳидан сўнг ҳижрат қилиш ҳақида сўраган, аммо ортида оиласи, бола-чақалари қолиб кетиши эҳтимоли бўлган. Шунинг учун Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам унга агар қилаётган амаллари шариатга мувофиқ бўлса, Аллоҳ таъоло уларни ҳижратсиз ҳам чиройли қабул этишини баён қилиб йўл кўрсатганлар.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар:
«Ким Аллоҳ ва расулига иймон келтирса, намозни тўкис адо этса, закотни берса ва Рамазон рўзасини тутса - Аллоҳ йўлида ҳижрат қилиши ёки туғилган юртида қолишидан қатъий назар - уни жаннатга киритмоқ Аллоҳ таъолога ҳақдир». (Бухорий ривояти).
Демак, Аллоҳ таъоло фарзларини ўз юртида тўлиқ адо этишга қодир инсон учун ҳижрат фарз бўлмайди.
Ибн Қудома ёзади: «Куфр юртида динини зоҳир, фарзларини қойим қилиш имкониятига эга ва айни пайтда ҳижрат қилишга ҳам қодир бўлган киши учун ҳижрат мустаҳабдир. У бир тарафдан кофирларга қарши курашиш, биродарлари сафини тўлдириш, уларга ёрдам бериш учун бошқа тарафдан золимлар билан аралашиб юриб, уларнинг сонини кўпайтирмаслик ва улар қилаётган мункарларга гувоҳ бўлмаслик учун ҳам ҳижрат қилиши мустаҳаб. Фақат ўз юртида ҳам динини зоҳир қила олгани учун унга ҳижрат вожиб дейилмайди».
Абу Нуъайм Наҳҳом ҳижрат қилмоқчи бўлганида қавми - Бану Адий уни тўхтатиб қолди.
- Дининга амал қилган ҳолда шу ерда яшайвер. Биз сени ҳар қандай озордан ўзимиз ҳимоя этамиз. Сен ҳам бизга қилаётган яхшилигингни тўхтатмасдинг,- дейишди улар.
Гап шундаки, Бану Адий етим-есирлари ва бевалари Абу Нуъайм қарамоғида эди. Шундай қилиб у ҳижратни бироз кейинга қолдирди, сўнг ҳижрат қилди.
«Менинг қавмим менга кўрсатган муомаладан кўра сизнинг қавмингиз сизга яхшироқ муносабатда бўлди. Қавмим мени (ўз шаҳримдан ҳайдаб) чиқарди, мени ўлдирмоқчи бўлишди. Қавмингиз эса сизни ҳифзу ҳимоясига олди,- дедилар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам».
3. На фарз ва на мандуб бўлмаган ҳижрат.
Агар муслим ҳижрат қилишдан мутлақо ожиз бўлса, унинг учун ҳижрат фарз ҳам, мустаҳаб ҳам саналмайди. Ҳижрат қилишни исташи ва ҳаракат қилишига қарамасдан бунга ҳеч қандай чора, имконият ва йўл топа олмаётган ночор мусулмонлар зиммасидан - то ҳижратга қодир бўлгунларига қадар ҳижрат соқит бўлади. Чунки мутлақо чорасиз қолган киши елкасидан мукаллафлик соқит бўлади.
«Бас, кучларингиз етганича Аллоҳдан қўрқинглар!». («Тағобун»-16).
«Ҳеч кимга тоқатидан ташқари нарсани юклатилмайди». («Бақара»-233).
«Аллоҳ ҳеч бир жонга тоқатидан ортиқ нарсани юкламайди». («Бақара»-286).
Киши бир амалга мукаллаф бўлиши учун аввало ўша амалга қодир бўлмоғи шарт қилинади. Модомики қудрати етмас экан, то қодирлик топмагунча унинг зиммасидан ушбу амал соқит бўлади.
«Фақат бирон чора топишга қодир бўлмай, (ҳижрат) йўлини истаб топа олмаган чорасиз (кекса ёки ногирон) кишилар, аёллар ва болалар бор-ки, бундайларни шояд Аллоҳ афв этса. Зотан, Аллоҳ афв этгувчи, мағфират қилгувчи бўлган зотдир». («Нисо»-98-99).
На бир омон йўл топа олмагани ва на бирон чора қўллай олмагани боис ҳижрат қилиш имкониятидан маҳрум бўлган аёллар, болалар, кекса ва бемор кишилар узрли саналади.
Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳу айтади: «Мен ва онам Аллоҳ таъоло узрли санаган ночорлардан эдик».
Ибн Қудома ҳам «Муғний»да юқоридаги оятни далил келтириб: «Хасталик туфайли ёки куфр юртида яшашга мажбурлангани боис ёҳуд заифлиги жиҳатидан ҳижрат қилишга кучи етмаган кишилар, аёллар ва болаларга ҳижрат вожиб бўлмайди. Қодирлик топилмагани боис улар учун ҳижратни мустаҳаб ҳам дейилмайди», деб таъкидлаган.
«Эй мўминлар, Аллоҳдан ҳақ-рост қўрқиш билан қўрқинглар ва фақат мусулмон бўлган ҳолларингизда (ҳаёт кечириб, мусулмон бўлган ҳолларингизда) дунёдан ўтинглар!». («Оли-Имрон»-103).
«Эй инсонлар, сизларни бир жондан (Одамдан) яратган ва ундан жуфтини (Ҳаввони) вужудга келтирган ҳамда у икковидан кўп эркак ва аёлларни тарқатган Парвардигорингиздан қўрқингиз! Яна ораларингиздаги савол-жавобларда ўртага номи солинадиган Аллоҳдан қўрқингиз ва қариндош-уруғларингиз (билан ажралиб кетишдан сақланингиз)! Албатта Аллоҳ устингиздан кузатувчи бўлган Зотдир». («Нисо»-1).
«Эй мўминлар, Аллоҳдан қўрқинглар, тўғри сўзланглар! (Шунда Аллоҳ) ишларингизни ўнглар ва гуноҳларингизни мағфират қилур. Ким Аллоҳга ва Унинг расулига итоат этса, бас, у буюк саодатга эришибди». («Аҳзоб»-70,71).
Энг рост сўз Аллоҳнинг китоби ва энг яхши йўл Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам суннатларидир. Ишларнинг энг ёмонроғи – янги пайдо қилинганларидир, зеро диндаги ҳар бир янгилик – бидъат, ҳар бир бидъат эса залолатдир. Залолат эса дўзахга бошлайди
Зарур таърифлар
«Ҳижрат» сўзининг луғавий маъноси бир жойдан иккинчи жойга кўчиш демакдир.
Шариатда эса «ҳижрат» деб Аллоҳ йўлида куфр ерини ташлаб, ислом юртига ёки фитна авж олган ердан фитна камроқ жойга чиқишга айтилади.
Демак, бошқача қилиб айтганда Аллоҳ розилигини топиш имкони бўлган ерларга интилиш ва шундай ерларни ўзига ватан қилиш ҳамда Аллоҳнинг ғазабини келтирувчи ишлар ривож топган ерлардан ўзини олиб қочиш ҳижратдир.
Ҳажр аслида бирон нарсани тарк қилмоқ, ундан узоқлашмоқ дегани бўлиб, араб тилидаги «васл» (уламоқ, боғламоқ, жамламоқ маъноларини англатувчи) сўзининг зиддини англатади.
Шунинг учун ёмон нарсани ҳажр қилиш вожиб бўлади ва бундай ҳажр таҳсинга сазовор. Аммо шариатда мақталган бир хайрли амални ҳажр қилиш ножоиз бўлиб, аксинча уни васл қилиш, яъни унга яқинлашиш лозим.
Ҳижрат икки турли бўлади:
Биринчиси: Жон ва дин саломатлиги йўлида амалга ошириладиган маконий ҳижрат бўлиб, Аллоҳ йўлида куфр ерини тарк этиб, ислом диёридан бошпана топмоқ ёки фитна авж олган ерларни ташлаб, фитна камроқ бўлган ерга чиқмоқдир.
Бундай ҳижрат шариатда собит бўлиб, у ҳақда бир қанча оят-ҳадислар ворид бўлган.
«Ким Аллоҳ йўлида ҳижрат қилса, ер юзида кўп паноҳ бўлгудек жойларни ва кенгчиликни топгай. Ким уйидан Аллоҳ ва унинг пайғамбари сари муҳожир бўлиб чиқса, сўнг (шу йўлда) унга ўлим етса, батаҳқиқ унинг ажри-мукофоти Аллоҳнинг зиммасига тушар. Аллоҳ мағфиратли, меҳрибон бўлган Зотдир». («Нисо»-100).
«Зулму қийноқларга дучор бўлганларидан сўнг Аллоҳ йўлида ҳижрат қилган зотларни албатта бу дунёда ҳам гўзал (гўшаларга) жойлаштирурмиз. Энди охират ажри-мукофоти янада каттароқ эканини (одамлар) билсалар эди!». («Наҳл»-41).
«Сўнгра (эй Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам, билингки), албатта Парвардигорингиз, (Макка мушриклари томонидан азобланиш, куфрга мажбур қилиниш билан) фитналарга дучор этилганларидан кейин (Маккаи мукаррамадан Мадинаи мунавварага) ҳижрат қилган, сўнг (Аллоҳ йўлида) жиҳод этиб, (бу жиҳод машаққатларига) сабр-тоқат қилган зотлар учун (мададкор, ёрдамчидир). Албатта Парвардигорингиз У (меҳнат-машаққатларни кўтарганларидан) кейин (улар учун) мағфират қилгувчи, меҳрибондир». («Наҳл»-110).
«Иймон келтирган, ҳижрат қилган ва Аллоҳ йўлида курашган зотлар ва (муҳожирларга) уй-жой бериб, ёрдам қилган зотлар - ана ўшалар ҳақиқий мўминлар бўлиб, улар учун мағфират ва улуғ ризқ бордир». («Анфол»-74).
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар:
«Мушриклар билан уларнинг диёрида бирга яшаган кишидан (мусулмонлар) зиммаси пок». (Табароний ривояти).
«Мушриклар орасида яшаётган барча мусулмондан мен покман,- дедилар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам. - Ё Расулуллоҳ, нега?- деб сўрадилар. - Уларнинг (яъни мушрик билан мўмин) ёққан гулҳанлари (бир-бирига) кўринмаслиги лозим,- дедилар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам». (Термизий ривояти).
«Менга Аллоҳ буюрган беш калимани сизларга (ҳам) буюраман: қулоқ солиш, итоат, жамоат, ҳижрат ва жиҳод».(Термизий ривояти).
«Абу Фотима розияллоҳу анҳу Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламга дедилар:
- Ё Расулаллоҳ, менга шундай бир амални ўргатингки, уни мудом тўлиқ адо этай.
- Ҳижратни маҳкам тутгин, зеро унинг мисли йўқ!- дедилар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам». (Насоий ривояти).
Яъни ҳижрат муҳожирга дунёю охиратда кўп яхшиликлар келтиргани боис, унга тенг келадиган бошқа нарса йўқдир.
«Жарир розияллоҳу анҳудан: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам байъат олаётганларида ёнларига бордим ва:
- Ё Расулуллоҳ, қўлингизни беринг, сизга байъат бераман. Менга шартларингизни айтинг, сиз яхшироқ биласиз!- дедим.
- Аллоҳга ибодат қиласиз, намозни қоим этасиз, закот берасиз, мусулмонларга насиҳатгўй бўласиз ва мушриклардан йироқ юрасиз. (Ана шу шартларга биноан) байъатингизни қабул қиламан!- дедилар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам». (Насоий ривояти).
«Ким мушрик билан бирлашиб, у билан бирга яшаса, ўша (мушрик) билан баробардир». (Силсилаи саҳиҳа).
«Кимга Аллоҳ йўлида (жиҳодга чиққан чоғида) бирон шиш (чипқон) чиқса, бу ундаги шаҳидлар аломати-белгисидир». (Абу Довуд ривояти)
«Абдуллоҳ ибн Амр ибн Ос розияллоҳу анҳудан: Мадинада туғилиб ўсган бир киши Мадинада вафот этди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам унга жаноза ўқигач дедилар:
- Қанийди у ўзга юртда вафот қилганида.
- Нима учун, ё Расулуллоҳ?- дейишди саҳобалар.
- Агар киши туғилиб ўсган еридан бошқа юртда вафот этса, унинг учун жаннатда туғилган еридан то қадами узилган жойга қадар ўлчаб берилади». (Насоий ривояти).
Булардан ташқари Аллоҳ йўлида ҳижрат қилишга чақирувчи ҳамда ҳижратдан қолишни қораловчи яна бир қанча ҳадислар мавжуд.
Иккинчиси: Гуноҳ-маъсиятларни ва Аллоҳ қайтарган ҳар қандай нарсани ҳажр қилиш, яъни тарк этиш.
«Тили ва қўлидан мусулмонлар саломат қолган киши мусулмондир. Аллоҳ таъоло қайтарган нарсадан ҳижрат қилган киши муҳожирдир». (Бухорий ривояти).
Юқорида ўтган ҳадислардан маълумки Аллоҳ таъоло мўминни мушриклар орасида яшашдан ҳам қайтарган. Демак, мазкур ҳадис ҳижратнинг ҳар иккала турини ўзида жамлаган.
«Одамлар моллари ва жонларига (унинг тажовузидан) омонда бўлган киши мўминдир, хато ва гуноҳларни тарк қилган киши муҳожирдир». (Ибн Можа ривояти).
«Ҳижратнинг энг афзали - Парвардигоринг ёмон кўрган нарсани тарк этмоғингдир». (Аҳмад ривояти).
«Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламдан энг афзал ҳижрат ҳақида сўрашганида: - Аллоҳ ҳаром қилган нарсани тарк этган киши!- деб, жавоб бердилар». (Абу Довуд ва Насоий ривояти).
Ибн Ҳажар ёзади:
- Ҳижрат зоҳирий ва ботиний бўлади. Ёмонликка буюрувчи нафс ва шайтон чақириғига жавоб бермаслик - ботиний ҳижрат. Динини фитналардан олиб қочиш - зоҳирий ҳижрат.
Ҳижрат сабаблари ва мақсадлари
Ҳар бир ҳижратнинг шаръий ҳукм доирасига кирмоғи учун маълум сабаб ва мақсадлар топилиши лозим. Акс ҳолда бу ҳижрат саналмайди. Қуйида ана шу сабаб ва мақсадларнинг энг муҳимлари хусусида сўз юритамиз.
1. Ибодат ва дин саломатлиги
Агар мўминнинг дину ибодатига тазйиқ ўтказилса ва Аллоҳ унга вожиб қилган диний амалларни у ўз юртида адо этолмаса, унинг учун ибодатини эркин адо этадиган, динига тўла амал қила оладиган бошқа жойга ҳижрат қилиш фарз бўлади. Чунки инсон Аллоҳ таъолога ибодат қилмоқ учун яратилган. Яъни, унинг тириклигининг мазмуни, ҳаётининг бош мақсади - Аллоҳ азза ва жалла ибодати бўлмоғи керак. Шундай экан мўмин киши ана шу йўлда ҳар қандай нарсасидан воз кеча олиши лозим.
«Мен жин ва инсни фақат Ўзимга ибодат қилишлари учунгина яратдим». («Ваз-Зариёт»-56).
«Ҳолбуки улар фақат ягона Аллоҳга, У Зот учун динни холис қилган, тўғри йўлдан оғмаган ҳолларида ибодат қилишга ва намозни тўкис адо этишга ҳамда закотни (ҳақдорларга) адо этишга буюрилган эдилар. Мана шу тўғри (йўлдаги миллатнинг) динидир». («Баййина»-5).
Ушбу оятлардаги ибодат калимаси умумий маънода келган бўлиб, у Аллоҳ таъолога суюкли бўлган зоҳирий ва ботиний барча амалларни, сўз ва ҳатти-ҳаракатларни ўз ичига олади.
Инсон ҳаётининг моҳияти саналмиш Аллоҳ таъоло ибодати тинчликда ҳам, уруш ҳолатида ҳам, сафарда ҳам, муқимликда ҳам ҳамиша асосий ғоя-мақсадлигича қолаверди.
Шу боисдан қаерда Аллоҳ таъолога тўлиқ ибодат қила олса, мўмин ўша ерни ватан тутади. Қаерда ибодат қилиш эркинлиги йўқолса, у ерни тарк этади.
«Эй иймон келтирган бандаларим, шак-шубҳа йўқки, менинг ерим кенг, каттадир. Бас, сизлар менгагина ибодат қилинглар!». («Анкабут»-56).
Инсон ибодатини комил суратда адо этмоғи учун Аллоҳ таъоло ерни кенг қилиб қўйгандир. Яъни бирон ерда ибодатга тўсқинлик қилинса, инсон албатта ибодат эркинлиги мавжуд бўлган бошқа ерни топиши ва у ерга ҳижрат қилиши мумкин. Демак, ибодатдаги ноқислик учун яшаётган жойни баҳона қилиб бўлмайди.
Юқоридаги ояти каримани олимлар қуйидагича шарҳлаганлар:
Мужоҳид айтади: - Менинг ерим кенгдир. Унда ҳижрат қилиб, жиҳод қилинглар.
Саъид ибн Жубайр айтади: - Бирон ерда гуноҳ-маъсиятлар қилинаётган бўлса, уни тарк этинглар. Зеро, Менинг ерим кенгдир.
Ато айтади: - Маъсиятга буюрилсангиз, у ердан қочиб чиқинг. Чунки Менинг ерим - кенг. Шунингдек, яшаётган жойида содир этилаётган маъсиятларни ўзгартиришга қурби етмаган ҳар бир мўмин ибодат қилиш имкони бор ерларга ҳижрат қилмғи лозим.
Мутарриф ибн Абдуллоҳ айтади: - Менинг ерим, яъни сизларга беражак ризқим кенгдир. Бас ҳижрат қилинглар.
Ибн Касир ўз тафсирида ёзади: - Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Шаҳарлар Аллоҳнинг шаҳарларидир. Бандалар Аллоҳнинг қулларидир. Қаерда яхшиликни топсангиз, ўша ерни ватан тутингиз», деганлар. Шу боис Маккада аҳвол оғирлашгач, саҳобалар Ҳабашистонга ҳижрат қилдилар. Динларини фитнадан олиб қочган зотлар Ҳабаш ерларида ибодат эркинлиги ва бошпана топдилар. Нажоший (Аллоҳ уни раҳматига олсин) саҳобаларга ҳурмат кўрсатиб, уларни ўз ҳимоясига олди ва уларни озод-эркин инсонлар қилиб қўйди.
«(Эй Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам), Менинг иймон келтирган бандаларимга айтинг: «Парвардигорингиздан қўрқингиз! Бу дунёда чиройли амал қилган зотлар учун (охиратда) чиройли (оқибат-жаннат) бордир. Аллоҳнинг ери кенгдир. Ҳеч шубҳа йўқки, сабр-тоқат қилгувчиларга ажр-мукофотлари беҳисоб равишда тўла-тўкис қилиб берилур»». («Зумар»-10).
Мазкур ояти каримада Аллоҳ таъоло тақвога буюриш билан Аллоҳнинг ери кенг эканлигини бир-бирига боғлиқ суратда зикр қилди. Гўёки шундай хитоб бўлмоқда: Эй, Аллоҳнинг бандаси, ҳеч нарса сизни тақводан тўсмасин. Агар юртингизда сизни тақводан тўсмоқчи бўлсалар, билингки - Аллоҳнинг ери кенгдир. Бундай ерни тарк этиб, ҳақиқий тақво ва ибодатга имкон бўлган юртни ватан тутинг.
«Албатта (мусулмонлар билан бирга ҳижрат қилмасдан кофирлар қўл остида яшашга рози бўлиш билан) ўз жонларига жабр қилган кимсаларнинг жонларини олиш чоғида фаришталар уларга: «Қандай ҳолда яшадингиз?», деганларида: «Биз бу ерда чорасиз-бечоралар эдик», дедилар. (Шунда фаришталар): «Ҳижрат қилсанглар Аллоҳнинг ери кенг эмасмиди? (Нега дину иймонларингиз йўлида бу юртдан ҳижрат қилмадинглар?)», дейишади. Бундайларнинг жойлари жаҳаннамдир. Қандаям ёмон жойдир у». («Нисо»-97).
Ўз ватанлари ва ҳовли-жойларини қизғанганлари ҳамда кофирлар сонини кўпайтиришга хисса қўшганлари учун Аллоҳ таъоло ҳижрат қилишга қодир бўла туриб, ундан қолган кимсаларни ўз жонига зулм қилганлар деб атади ва ҳижрат қилишлари мумкин бўлган ер мавжуд бўла туриб, улар келтираётган арзимас важ-баҳоналарни эътиборга олмади.
Ҳижратнинг аҳамиятини таъкидловчи омиллардан яна бири шуки, золимлар орасида - уларнинг мункар ишларини инкор этмасдан - ҳаёт кечириш кишининг динига, хулқига ва турмуш тарзига ёмон таъсир қилади. Шунинг учун Аллоҳ таъоло зулм эгалари билан ўтирмасликни буюрди.
«Энди агар шайтон ёдингиздан чиқарса, эслаганингиздан сўнг бу золим қавм билан бирга ўтирманг!» («Анъом»-68).
«Ахир (Аллоҳ) сизларга Китобда: «Қачонки Аллоҳнинг оятлари инкор қилинаётганини ва масхара қилинаётганини эшитсангизлар, то бошқа гапга ўтмагунларича ундай кимсалар билан бирга ўтирманглар», деган сўзларни нозил қилган эди-ку?! (Модомики улар билан ўтирган экансизлар), демак сизлар ҳам шак-шубҳасиз уларнинг худди ўзисиз. Албатта Аллоҳ барча мунофиқ ва кофирларни жаҳаннамга жамлагувчидир». («Нисо»-140).
Яъни, амри маъруф ва наҳйи мункар қилмасдан, ўз ихтиёри билан ана шу даврада ўтирган киши ҳукмини Аллоҳ таъоло шу мажлис эгалари ҳукми билан баробар қилди. Демак, улар куфр устида ўтирган бўлсалар, у ҳам кофир бўлади, агар улар фосиқлик ёки зулм устида бўлсалар, у ҳам золим ёки фосиқ бўлади.
Умар ибн Абдулазиз шароб ичиб ўтирган бир неча кимсани тутиб келтирилганда уларга дарра уришни буюрди. Улар орасида бир рўзадор ҳам бор эди. Табиийки, у ичмаганди. «Бу рўзадор»,- дейилганда, Умар ибн Абдулазиз: «(Модомики, улар билан ўтирган экансизлар), демак, сизлар ҳам шак-шубҳасиз, уларнинг худди ўзисиз», деган оятни ўқиди ва ҳалиги рўзадорни ҳам дарралатди.
«Бани Исроил орасидан кофир бўлган кимсалар Довуд ва Исо бин Марям тилида лаънатлангандирлар. Бунга сабаб уларнинг осий бўлганлари ва ҳаддан ошганларидир. Улар бир-бирларини қилган нолойиқ ишларидан қайтармас эдилар. Бу қилмишлари нақадар ёмон иш!». («Моида»-78,79).
Тафсирларда келадики, Бани Исроил маъсият ишларга қўл урганида, уламолари уларни қайтардилар. Бироқ улар ҳаромдан тийилмадилар. Бора-бора уламолари ҳам аста-секин ўз қавми билан гуноҳ-маъсиятларда иштирок этадиган ва ҳаромдан тийилмайдиган бўлишди. Шунда Аллоҳ таъоло уларни бир-бирларига ўхшатиб қўйди. Улар Довуд, Сулаймон ва Исо бин Марям тилида лаънатландилар.
Аввал қавмини мункардан қайтарган ва шундан сўнггина уларга ўхшаб қолганлар ҳоли шу бўлса, мункар қилинаётган ўринда ҳеч бир эътирозсиз қатнашиб ўтирганларнинг жазоси нима бўларкин-а?! Шубҳасиз, улар аввалгилардан кўра жазоланишга, Аллоҳнинг раҳматидан йироқ этилишга кўпроқ сазовордир.
Ҳадиси шарифда келадики:
«Яхши суҳбатдош билан ёмон суҳбатдошнинг мисоли гўё мушк-анбар эгаси билан босқон босувчига ўхшайди. Мушк-анбар эгаси ё сенга мушк ҳадя қилади, ё ундан ўзинг сотиб оласан, лоақал ундан мушкнинг ҳушбўй ҳидини туясан. Босқон босувчи эса ё кийимингни куйдириб қўяди ёки ундан бадбўй ҳид топасан». (Муттафақун алайҳ).
Демак, золимларни ҳажр қилиш, ёмонлар даврасидан йироқ бўлиш ислом шариати талабларидандир. Ушбу талабга шариат буйруқларига мувофиқ равишда риоя қилмоқ лозим.
2. Жон омонлиги
Агар мўмин киши золимлар уни қатл қилмоқчи бўлаётганларини сезса ёки улар тарафидан жонига шу каби жиддий бир таҳдидни ҳис этса ва ўзини бу тажовуздан ҳимоялашга қодир бўлмаса, ўз ҳаётини ва аҳли-оиласини омон сақлаш учун бехавотир ерларга ҳижрат қилади.
Зеро, Ислом шариатининг асосий мақсадларидан бири ҳам инсон ҳаётининг ҳар қандай хатардан омонлигини таъминлашдир. Шунинг учун шариатда ўлим хавфи таҳдид солганида бир қанча рухсатлар кучга киради.
Мўмин хаётини сақлаб қолиш учун зарурат туғилганда айрим ҳаром нарсаларни ейиши мумкин. Масалан, саҳрода ташналикдан ўлар ҳолатига келган инсон маст қилувчи ичимликдан бошқа нарса топмаса, сувли жойга етиб олгунга қадар унга кифоя қиладиган миқдорда ҳаром ичимликдан ичиши мумкин.
Очликдан силласи қуриган киши ҳалол егуликка етиб олгунига қадар, очликдан ўлмайдиган миқдорда ўлимтик ёки чўчқа гўштидан ейиши мумкин.
«Ахир У сизларга ҳаром қилган нарсаларни муфассал баён қилиб қўйгандир. Магар чорасиз қолган ҳолларингиздагина (у ҳаром қилинган нарсалардан ейишларингиз мумкин). Шубҳасиз, кўп (кишилар) билмаган ҳолларида ўз ҳаво-хоҳишлари билан (ўзларини ҳам ўзгаларни ҳам) йўлдан оздирурлар. Албатта Парвардигорингиз бундай тажовузкор кимсаларни жуда яхши билгувчидир». («Анъом»-119).
«Албатта У сизларга фақат ўлаксани, қонни, тўнғиз гўштини ва Аллоҳдан ўзгага атаб сўйилган нарсаларнигина ҳаром қилди. Энди кимки золим бўлмаган ва ҳаддан ошмаган ҳолида ночор вазиятда қолса, гуноҳкор бўлмайди. Албатта Аллоҳ мағфират қилгувчи, раҳмлидир». («Бақара»-173).
Мазкур ва бошқа далилларга таяниб уламолар: «Заруратлар маҳзуротларга (мумкин бўлмаган ишларга) рухсат очади» деган фиқҳий қоидани ишлаб чиққанлар:
Мусулмон жонини сақлаб қолиши учун тилида куфр калимасини айтиши ҳам мумкин.
«Ким Аллоҳга иймон келтирганидан кейин (яна қайтиб) кофир бўлса, (Аллоҳнинг ғазабига дучор бўлур). Лекин ким қалби иймон билан ором олгани ҳолда (куфр калимасини айтишга) мажбур қилинса, (унинг иймонига зиён етмас). Аммо кимнинг кўнгли куфр билан (яъни Диндан чиқиб, кофир бўлиш билан) ёзиладиган бўлса, бас, ундай кимсаларга Аллоҳ томонидан ғазаб ва улар учун улуғ азоб бордир». («Наҳл»-106).
Мушриклар Аммор розияллоҳу анҳуни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламни ҳақорат қилишга ва ўз олиҳаларни мақтаб гапиришга мажбур қилишди. Аммор розияллоҳу анҳу бўлиб ўтган барча ишни Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламга айтди.
- Қалбинг нима дейди?- сўрадилар ундан Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам.
- Қалбим фақат иймон билан ором топади,- жавоб берди Аммор розияллоҳу анҳу.
- Агар улар ўз қилмишларини қайтаришса, сен ҳам шу қилган ишингни такрорлашинг мумкин,- деб йўл кўрсатдилар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам.
Агар киши шундан бошқа имкон топмаса, ўзи ва аҳли-оиласини ҳалокатдан қутқариш учун куфр диёрига ҳам ҳижрат қилиши мумкин. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айрим асҳобларини Ҳабашистон ерига ҳижрат қилишга буюрдилар. Ҳабашистон куфр мамлакати бўлсада, адолатпарвар шоҳи билан танилган юрт эди. Ҳимоячисиз қолган мўминлар Макка мушриклари зулмидан фақат Ҳабашистонга ҳижрат қилиб қутилдилар.
Ибн Ҳазм айтади: - Зулмдан қутулиш учун мусулмонлар орасида ҳимоячи тополмай дорул ҳарбга (мусулмонлар билан уруш ҳолатидаги давлатга) қочишга мажбур бўлган киши - башарти у ерда мусулмонларга қарши курашмаса ва мўминлар зарарига кофирларга ёрдам бермаса - гуноҳкор бўлмайди. Чунки у шундан бошқа чораси йўқ бўлган музтар ҳисобланади.
Шунинг учун имом Зуҳрий Муҳаммад ибн Муслим ибн Шиҳоб «Агар Ҳишом ибн Абдулмалик вафот этса, Рум ерларига кетаман», деб қарор қилганди. Чунки Ҳишомнинг ўрнига ўтириши кутилаётган Валид ибн Язид Зуҳрийни ўлдиришга назр қилганди. Шундай ҳолатга тушган ҳар қандай инсоннинг ҳолати узрли ҳисобланади.
3. Мусулмонлар сафини кўпайтириш, мушрикларни заифлаштириш.
Маълумки, ҳижратнинг асосий ғояларидан бири жиҳод фаризасига ҳаёт бағишламоқ, мўминлар сафини зиёда этиб, мушриклар кучини кесмоқдир. Ҳижрат билан жиҳод бир-биридан ажралмайдиган ва бир-бирини тақозо қиладиган муталозим нарсалардир. Сўзимиз далили сифатида бир неча оят-ҳадисларни келтириб ўтамиз:
«Албатта иймон келтирган, ҳижрат қилган ва моли-жонлари билан Аллоҳ йўлида курашган зотлар ва (Маккадан ҳижрат қилиб келган муҳожирларга) уй жой бериб, ёрдам қилган зотлар - ана ўшалар бир-бирларига дўстдирлар». («Анфол»-72).
«Албатта иймон келтирган, (ватанларидан) ҳижрат қилган, Аллоҳ йўлида курашган зотлар ана ўшалар Аллоҳнинг раҳматидан умидвордирлар. Аллоҳ мағфиратли, раҳмлидир». («Бақара»-218).
«Иймон келтирган, ҳижрат қилган ва Аллоҳ йўлида курашган зотлар ва (муҳожирларга) уй-жой бериб, ёрдам қилган зотлар - ана ўшалар ҳақиқий мўминлар бўлиб, улар учун мағфират ва улуғ ризқ бордир». («Анфол»-74).
Дорул ҳарбдан ҳижрат қилмаган мусулмонлар куфр аҳли учун жонли қалқон вазифасини ўташга мажбур бўлиб қолишлари мумкин. Чунки айрим ҳолатларда кофирлар ўз юртида истиқомат қилаётган мусулмонларни биродарларига қарши жанг қилишга мажбурлайдилар. Ана шундай хатарли эҳтимолга шаръий далилларда кўп бора ишора қилиб ўтилади.
«Албатта (мусулмонлар билан бирга ҳижрат қилмасдан кофирлар қўл остида яшашга рози бўлиш сабабли) ўз жонларига жабр қилган кимсаларнинг жонларини олиш чоғида фаришталар уларга: «Қандай ҳолда яшадингиз?» деганларида: «Биз бу ерда чорасиз бечоралар эдик», дедилар. (Шунда фаришталар): «Ҳижрат қилсанглар Аллоҳнинг ери кенг эмасмиди?! (Нега дину иймонларингиз йўлида бу юртдан ҳижрат қилмадинглар?)», дейишди. Бундайларнинг жойлари жаҳаннамдир. Қандаям ёмон жойдир у». («Нисо»-97).
Ушбу оятда зикр этилган мусулмонлар ҳижрат қилишга ва мусулмонлар сафига қўшилишга қодир бўла туриб, бундай қилмадилар. Шу билан улар ўз жонларига жабр қилдилар. Чунки кўп ўтмай – Бадр жангида - мушриклар Мадинага ҳижрат қилмай Маккада қолиб кетган мусулмонларни ўз биродарларига қарши жангга чиқишга мажбур этдилар.
Уларнинг баъзилари шу жангда мўминлар ўқидан ҳалок бўлишди. Шунда мўминлар қўлидан вафот топганлар Аллоҳ ҳузурида чорасиз қолганлари ва мажбурланганларини узр келтирмоқчи бўлишди. Бироқ Аллоҳ уларнинг узрларини қабул қилмади...
Абдуллоҳ ибн Аббос айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам замонларида Маккада қолган мусулмонлар мушриклар сафини кўпайтириб (мажбуран) жангга чиқишди. Айримларига ўқ тегиб, баъзилари эса қилич зарбидан ҳалок бўлди. Кейин Аллоҳ таъоло ушбу оятни нозил қилди:
«Албатта (мусулмонлар билан бирга ҳижрат қилмасдан кофирлар қўл остида яшашга рози бўлиш сабабли) ўз жонларига жабр қилган кимсаларнинг жонларини олиш чоғида фаришталар уларга: «Қандай ҳолда яшадингиз?» деганларида: «Биз бу ерда чорасиз бечоралар эдик», дедилар. (Шунда фаришталар): «Ҳижрат қилсанглар Аллоҳнинг ери кенг эмасмиди?! (Нега дину иймонларингиз йўлида бу юртдан ҳижрат қилмадинглар?)», дейишди. Бундайларнинг жойлари жаҳаннамдир. Қандаям ёмон жойдир у». («Нисо»-97)». (Бухорий ривояти).
Заҳҳок айтади: «Мазкур оят ҳижрат қилишга қодир бўла туриб, дини хорлансада, мушриклар орасида яшайверган барча-барчага тегишли. Ўзларига зулм қилган бундай кимсалар юқоридаги оят ҳукми билан билиттифоқ ҳаромга қўл урган ҳисобланадилар!!!»
Эътибор қилинг, уларнинг ҳижратни тарк қилишлари охир оқибат мусулмонларга - ўз биродарларига қарши қурол кўтаришга мажбур этди-я! Ҳижрат хусусида гап кетанда албатта уни тарк қилишнинг шу каби оқибатларини ҳам эътибордан четда қолдирмаслик лозим. Аббос, Уқайл ва Навфал каби саҳобалар ҳам Бадр жангига мажбуран мушриклар сафида чиқишганди. Улар мусулмонлар томонидан асир олиндилар.
Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам:
- Эй Аббос, ўзингизни ва жиянингизни тўлов тўлаб асирликдан озод қилинг!- дедилар.
- Ё Расулуллоҳ, ахир биз сизнинг қиблангизга қараб намоз ўқиймиз-ку, сизнинг шаҳодатингизни айтамиз-ку?!- деб ҳайрон қолди Аббос.
- Эй Аббос, сиз жангга киришдингиз ва мағлуб бўлдингиз!- дедилар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам, сўнг қуйидаги оятни тиловат қилдилар:
«Ҳижрат қилсанглар, Аллоҳнинг ери кенг эди-ку?!».
Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу айтади: «Ким бир қавмнинг сонини кўпайтирса (яъни улар билан бирга бўлса), у ўшалардандир. Ким бир қавмнинг қилаётган ишига рози бўлса, ўзи ҳам ўша ишга шерикдир».
Ибн Ҳажар ёзади: «Маъсият аҳли орасида - уларни мункардан қайтариш ёки бир мусулмонни қутқариш мақсадида эмас - балки ўз ихтиёри билан ҳижрат қилмай қолган мусулмонлар хатокорлардир. Қодир бўла туриб ҳижрат қилмаган киши узрли саналмайди. Мушрик қариндошларининг қистови билан ҳижратдан қолган мусулмонлар биродарларига қарши жангга чиқишга мажбур бўлдилар. Уларнинг мақсади биродарларига қарши урушиш бўлмаса-да, барибир зоҳирда мушриклар сонини кўп кўрсатиб туришарди. Ана шунинг учун ҳам улар қораландилар».
4. Аллоҳга даъват қилмоқ
Аллоҳ йўлига даъват қилмоқ, тавҳид ақидасини халқларга етказмоқ ва одамларни ҳақ дин устида собит этмоқ учун ҳам ҳижрат қилинади.
«Аллоҳ(нинг дини)га даъват қилган ва (ўзи ҳам) яхши амал қилиб, «Шак-шубҳасиз мен мусулмонларданман», деган кишидан ҳам чиройлироқ сўзлагувчи ким бор?!». («Фуссилат»-33).
Ислом бутун оламга юборилган дин. Пайғамбарлар Хотами Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам бутун оламларга пайғамбар қилиб юборилганлар. Демак, у зот олиб келган динни бутун оламга кўтариб чиқмоқ лозим.
Бироқ Аллоҳ йўлидаги даъват одамларга Исломни ҳикмат ва чиройли мавъиза билан етказиб бера оладиган илм эгалари томонидан амалга оширилмоғи лозим. Йўқса, ўзи ҳеч нарсани билмаган киши бировларга нимани ҳам ўргата оларди?!
Эслатма: Ҳижратнинг ҳукми баёнига киришишдан олдин бир нуқтага эътиборингизни қаратмоқчи эдим: Ҳижрат масаласи кўтарилганда юқорида санаб ўтилган барча сабаблар кўздан кечирилмоғи лозим. Вазият тақозоси билан турли кутилмаган масалалар ҳам чиқиши мумкин. Яъни ҳар томонлама пухта ўйлаб ва барча сабаблар ҳисобга олиниб, қарор чиқарилиши мақсадга мувофиқ. Фақат бир тарафни ушлаб олиб, қолган жиҳатларни мутлақо эътиборсиз қолдирмоқ - ақлдан эмас, албатта. Зеро ҳар бир иш қилинишдан олдин ундан келадиган фойда-зарар ҳисоблаб кўрилади...
Ҳижратнинг ҳукми
Ҳижратнинг турлари, сабаблари ҳақида бафуржа гаплашганимиздан сўнг, энди унинг аҳкомлари борасида сўз юритамиз. Ҳижратнинг ҳукмлари тўрт қисмга бўлинади:
1. Фарз.
2. Мустаҳаб.
3. На фарз ва на мустаҳаб ҳижрат.
4. Ҳаром.
1. Фарз ҳижрат.
Агар мўмин бир ерда дини ва жонига етадиган фитна-балолардан қўрқиб яшаса, динини, унинг фаризаларини адо қила олмаса ва кофирларнинг тазйиқи остида улар сафига қўшилиб, биродарларига қарши урушга чиқишдан ўзини олиб қочолмаса...
Бундай ҳолатдаги киши ўзини бало-уқубатлардан қутқариш учун динини зоҳир қилиш имкони бор ерга ҳижрат қилмоғи шарт. Акс ҳолда диний фарзларнинг бирини эътиборсиз қолдирган, қаттиқ гуноҳкор бўлади.
Юқоридагидек вазиятда ҳижратнинг фарз бўлишига далолат қилувчи оят-ҳадислар ўтган бобда ўрганиб чиқилди.
Ибн Қудома ёзади: «Мушриклар орасида динини зоҳир қила олмаётган, фарзларни адо этишдан ожиз қолган ва айни пайтда ҳижрат қилишга қодир бўлган киши учун ҳижрат фарздир. Чунки оятда айтилдики:
«Албатта (мусулмонлар билан бирга ҳижрат қилмасдан кофирлар қўл остида яшашга рози бўлиш сабабли) ўз жонларига жабр қилган кимсаларнинг жонларини олиш чоғида фаришталар уларга: «Қандай ҳолда яшадингиз?» деганларида: «Биз бу ерда чорасиз бечоралар эдик», дедилар. (Шунда фаришталар): «Ҳижрат қилсанглар Аллоҳнинг ери кенг эмасмиди?! (Нега дину иймонларингиз йўлида бу юртдан ҳижрат қилмадинглар?)», дейишди. Бундайларнинг жойлари жаҳаннамдир. Қандаям ёмон жойдир у». («Нисо»-97)».
Мазкур даҳшатли ваъид-таҳдид ҳижратнинг фарзлигига далолат қилади. Чунки қодир бўлган киши фарзни адо этмоғи шарт. Ҳижрат эса фарз адо этилиши учун зарурдир. Хуллас, вожибнинг адоси учун шарт бўлган нарса ҳам вожибдир».
Хусусан ислом диёри ҳижрат қиладиган мусулмонларга муҳтож бўлиб турса, ҳижрат янада таъкидлироқ тус олади. Масалан Исломнинг аввалида ҳижрат юрти - Мадинаи Мунаввара чор-атрофни ўраб турган мушриклар қаршисида куч-қудрат касб қилмоқ учун муҳожирларга ниҳоятда муҳтож эди.
Ҳижрат шу қадар катта аҳамиятга эга бўлганидан дўст-биродарлик ва нусрат айнан ҳижратга боғлиқ этиб қўйилди.
«Албатта иймон келтирган, ҳижрат қилган ва молу жонлари билан Аллоҳ йўлида курашган зотлар ва (Маккадан ҳижрат қилиб келган муҳожирларга) уй-жой бериб, ёрдам қилган зотлар - ана ўшалар, бир-бирларига дўстлардир. Иймон келтирган, аммо ҳижрат қилмаган (яъни, ҳали-ҳануз Маккада яшаб турган) кишилар эса то ҳижрат қилмагунларича сизлар уларга дўстлик қила олмайсизлар (яъни, бир-бирларингизга ҳамкор, меросхўр бўла олмайсизлар). Агар улар дин йўлида сизлардан ёрдам сўрасалар, ёрдам қилиш зиммангиздадир. Магар уларга, ўрталарингизда (урушмаслик ҳақида) аҳду-паймон бўлган қавмга (зарар етказиш билан ёрдам қилмайсизлар). Аллоҳ қилаётган амалларингизни кўрувчидир». («Анфол»-72).
Дорул ислом билан дорул куфр ўртасида уруш бораётган пайтда ҳам куфр юртидан тезроқ ҳижрат қилмоқ лозим. Чунки мажбуран мушриклар сафига қўшилган мўминлар биродарлари ўқидан ҳалок бўлишлари ва душман учун тирик қалқон вазифасини ўтаб қолишлари мумкин.
Умуман ҳар бир давлат бирон юртга уруш қилмоқчи бўлса, аввал у ердаги ўз фуқароларини олиб чиқишга ҳаракат қилади.
Юқоридагидек ҳолатларда қодир бўла туриб ҳижрат қилмаслик гуноҳ. Ушбу гуноҳнинг даражаси ҳижратдан қолишлик қай натижага олиб боришига қараб турлича бўлади. Агар ҳижратдан қолиш билан киши фисқ-фужур ва зулмга мажбурланса, ҳижратдан қолган кимса гуноҳкор саналади. Агар ҳижратни тарк қилиш туфайли куфрга ва душманга сотилишга мажбур бўлса, ундай кимса муртад-кофир бўлади.
«Нисо» сурасининг 97-ояти ва қуйидаги ояти карима бунга ҳужжатдир:
«Улар (куфр йўлини танлашлари сабабли) ўз жонларига жабр қилган ҳолларида (ўлим) фаришталари уларнинг жонларини олурлар. Шунда улар (тақдирга) тан бериб: «Бизлар бирон ёмонлик-гуноҳ қилган эмасмиз» (дерлар). Йўқ, шак-шубҳасиз Аллоҳ қилган амалларингизни Билгувчидир. Энди ўзларингиз мангу қоладиган жаҳаннам дарвозаларидан кирингиз! Мутакаббир кимсаларнинг борар жойлари нақадар ёмон!» («Наҳл»-28,29).
Мазкур оятлар ҳижратни тарк қилиб, мушриклар билан қолишни маъқул кўрган ва охир-оқибат мушрикларга ёрдам бериб, мўминларга қарши курашишга мажбур бўлган кимсалар хусусида нозил бўлган.
Оятда: «Энди ўзларингиз мангу қоладиган жаҳаннам дарвозаларидан кирингиз!» дейилиши уларнинг ҳижратни тарк қилиб, мушрикларга ёрдам берганлари сабабли кофир ҳолларида ҳаётдан кўз юмганларини англатади. Чунки фақат кофир ҳолда ўлим топган кимсаларгина дўзахда мангу қолурлар.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар:
«Ширк келтириб юрган мушрик исломни қабул қилгач, то мушрикларни ташлаб мусулмонларга қўшилмас экан, Аллоҳ таъоло унинг амалини қабул қилмайди». (Ибн Можа ривояти).
Амални қабул этилишидан мутлақо тўсадиган нарса фақат ширкдир. Аниқки, юқоридаги ҳадисда ҳижратнинг тарк этилиши оқибатида куфрга қайтиш келиб чиқадиган ҳолатлар назарда тутилган.
Шайхул Ислом Ибн Таймийя ёзади: «Мўғил татарлар қўшини таъминотига ёрдам берган ва уларга қўшилган кимсалар муртаддир. Бундай муртадларнинг қони ва моли ҳалол!»
Ибн Ҳазм ёзади: «Ислом юртини ташлаб куфр ерига қочган кимсалар Аллоҳдан, мусулмонлар имоми ва жамоатидан қочган ҳисобланади. Чунки набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам мушрик орасида қўним топган барча мусулмондан ўзларининг покликларини айтганлар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам фақат кофирдангина ўзларини пок деб эълон қилардилар!. Зеро Аллоҳ таъоло марҳамат қилади: «Мўминлар ва мўминалар бир-бирларига дўстдирлар».
Аллоҳ ва расули сари ҳижрат қилишдан кўра ўткинчи дунё ва унинг зийнатларини афзал билган кимсалар Аллоҳ таъолонинг ушбу ваъийдига ҳақли бўладилар:
«(Эй Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам), айтинг: «Агар ота-оналарингиз, болаларингиз, ака-укаларингиз, жуфтларингиз, қариндош-уруғларингиз ва касб қилиб топган мол-дунёларингиз, касод бўлиб қолишидан қўрқадиган тижоратларингиз ҳамда яхши кўрадиган уй-жойларингиз сизларга Аллоҳдан, Унинг пайғамбаридан ва Унинг йўлида жиҳод қилишдан суюклироқ бўлса, у ҳолда то Аллоҳ Ўз амрини (яъни, азобини) келтиргунича кутиб тураверинглар».» («Тавба»-24).
«Одамлар орасида шундай кимсалар борки, улар ўзларини Аллоҳга тенг билиб, уларни Аллоҳни севгандек севадилар. Иймонли кишиларнинг Аллоҳга бўлган муҳаббатлари қаттиқроқдир». («Бақара»-165).
2. Мандуб ҳижрат.
Агар мўмин ўз юртида динини изҳор қила олса, фарзларни тўла адо этса ва мусулмонларга қарши мушриклар сафида жанг қилмаслиги кафолатланган бўлса, ушбу ҳолатда ҳижрат мандуб-мустаҳаб саналади. Ҳижратга тарғиб этувчи бир қанча оят-ҳадисларга амал қилган ҳолда мазкур ҳижратни мустаҳаб дея оламиз. Юқорида зикр қилинган сифатлар топилган кишидан ҳижратнинг фарзлиги муайян далилларга асосан соқит бўлади. Масалан:
Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳудан:
«Бир киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳузурларига келиб деди:
- Мен сизга ҳижрат учун байъат бергани келдим. Ортимдан ота-онам йиғлаб қолди.
- Орқангга қайтиб, ота-онангни қандай йиғлатган бўлсанг, шундай кулдиргин,- дедилар Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам». (Насоий ривояти).
Ушбу ҳадис ҳалиги байъат бермоқчи бўлган киши хусусида ҳижратнинг мустаҳаб эканлигига далолат қилади. Демак, у яшаётган ерида динини изҳор қилишга қодир бўлган мўминлардан бўлган, валлоҳу аълам.
Абу Саъид Худрийдан:
«Бир аъробий Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан ҳижрат ҳақида сўради. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам унга:
- Қўйгин, (яъни ҳижратни қўя тур) ундан кўра айтгинчи, туяларинг борми?
- Ҳа бор.
- Уларнинг закотини берасанми?
- Ҳа, бераман.
- Демак, денгизлар ортида бўлсанг ҳам (яъни ҳижрат юртида эмас, ундан узоқда яшаётган бўлсанг ҳам) амалда давом этавер. Зеро Аллоҳ бирон амалингни зое этмас». (Муттафақун алайҳ).
Изоҳ: Уламолар бу ҳадис шарҳида айтишади-ки, бу аъробий Макка фатҳидан сўнг ҳижрат қилиш ҳақида сўраган, аммо ортида оиласи, бола-чақалари қолиб кетиши эҳтимоли бўлган. Шунинг учун Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам унга агар қилаётган амаллари шариатга мувофиқ бўлса, Аллоҳ таъоло уларни ҳижратсиз ҳам чиройли қабул этишини баён қилиб йўл кўрсатганлар.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар:
«Ким Аллоҳ ва расулига иймон келтирса, намозни тўкис адо этса, закотни берса ва Рамазон рўзасини тутса - Аллоҳ йўлида ҳижрат қилиши ёки туғилган юртида қолишидан қатъий назар - уни жаннатга киритмоқ Аллоҳ таъолога ҳақдир». (Бухорий ривояти).
Демак, Аллоҳ таъоло фарзларини ўз юртида тўлиқ адо этишга қодир инсон учун ҳижрат фарз бўлмайди.
Ибн Қудома ёзади: «Куфр юртида динини зоҳир, фарзларини қойим қилиш имкониятига эга ва айни пайтда ҳижрат қилишга ҳам қодир бўлган киши учун ҳижрат мустаҳабдир. У бир тарафдан кофирларга қарши курашиш, биродарлари сафини тўлдириш, уларга ёрдам бериш учун бошқа тарафдан золимлар билан аралашиб юриб, уларнинг сонини кўпайтирмаслик ва улар қилаётган мункарларга гувоҳ бўлмаслик учун ҳам ҳижрат қилиши мустаҳаб. Фақат ўз юртида ҳам динини зоҳир қила олгани учун унга ҳижрат вожиб дейилмайди».
Абу Нуъайм Наҳҳом ҳижрат қилмоқчи бўлганида қавми - Бану Адий уни тўхтатиб қолди.
- Дининга амал қилган ҳолда шу ерда яшайвер. Биз сени ҳар қандай озордан ўзимиз ҳимоя этамиз. Сен ҳам бизга қилаётган яхшилигингни тўхтатмасдинг,- дейишди улар.
Гап шундаки, Бану Адий етим-есирлари ва бевалари Абу Нуъайм қарамоғида эди. Шундай қилиб у ҳижратни бироз кейинга қолдирди, сўнг ҳижрат қилди.
«Менинг қавмим менга кўрсатган муомаладан кўра сизнинг қавмингиз сизга яхшироқ муносабатда бўлди. Қавмим мени (ўз шаҳримдан ҳайдаб) чиқарди, мени ўлдирмоқчи бўлишди. Қавмингиз эса сизни ҳифзу ҳимоясига олди,- дедилар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам».
3. На фарз ва на мандуб бўлмаган ҳижрат.
Агар муслим ҳижрат қилишдан мутлақо ожиз бўлса, унинг учун ҳижрат фарз ҳам, мустаҳаб ҳам саналмайди. Ҳижрат қилишни исташи ва ҳаракат қилишига қарамасдан бунга ҳеч қандай чора, имконият ва йўл топа олмаётган ночор мусулмонлар зиммасидан - то ҳижратга қодир бўлгунларига қадар ҳижрат соқит бўлади. Чунки мутлақо чорасиз қолган киши елкасидан мукаллафлик соқит бўлади.
«Бас, кучларингиз етганича Аллоҳдан қўрқинглар!». («Тағобун»-16).
«Ҳеч кимга тоқатидан ташқари нарсани юклатилмайди». («Бақара»-233).
«Аллоҳ ҳеч бир жонга тоқатидан ортиқ нарсани юкламайди». («Бақара»-286).
Киши бир амалга мукаллаф бўлиши учун аввало ўша амалга қодир бўлмоғи шарт қилинади. Модомики қудрати етмас экан, то қодирлик топмагунча унинг зиммасидан ушбу амал соқит бўлади.
«Фақат бирон чора топишга қодир бўлмай, (ҳижрат) йўлини истаб топа олмаган чорасиз (кекса ёки ногирон) кишилар, аёллар ва болалар бор-ки, бундайларни шояд Аллоҳ афв этса. Зотан, Аллоҳ афв этгувчи, мағфират қилгувчи бўлган зотдир». («Нисо»-98-99).
На бир омон йўл топа олмагани ва на бирон чора қўллай олмагани боис ҳижрат қилиш имкониятидан маҳрум бўлган аёллар, болалар, кекса ва бемор кишилар узрли саналади.
Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳу айтади: «Мен ва онам Аллоҳ таъоло узрли санаган ночорлардан эдик».
Ибн Қудома ҳам «Муғний»да юқоридаги оятни далил келтириб: «Хасталик туфайли ёки куфр юртида яшашга мажбурлангани боис ёҳуд заифлиги жиҳатидан ҳижрат қилишга кучи етмаган кишилар, аёллар ва болаларга ҳижрат вожиб бўлмайди. Қодирлик топилмагани боис улар учун ҳижратни мустаҳаб ҳам дейилмайди», деб таъкидлаган.