Зулҳижжа ойининг биринчи ўн кунлигининг фазилатлари

Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай деган эканлар:

” مَا مِنْ أَيَّامٍ الْعَمَلُ الْصَّالِحُ فِيْهِنَّ أَحَبُّ إِلَى اللهِ مِنْ هَذِهِ الأَيَّامِ العَشْرِ “

«Мана бу ўн кунликнинг ичида қилинган амаллар Аллоҳга энг суюмли бўлган амаллардир». Саҳобалар: «Ҳатто Аллоҳнинг йўлидаги жиҳод ҳам тенг бўлмайдими?» дейишди. У зот Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам:

” وَ لاَ الْجِهَادُ فِي سَبِيْلِ اللهِ إِلاَّ رَجُلٌ خَرَجَ بِنَفْسِهِ وَ مَالِهِ فَلَمْ يَرْجِعْ مِنْ ذَلِكَ بِشَيْءٍ “

( ورواه البخاري مسلم و الترمذي)

«Ҳатто Аллоҳнинг йўлида бўлган жиҳод ҳам тенглаша олмас, магар агар киши жони ва моли билан жиҳодга чиққан бўлсаки ва у икковиси билан ҳам қайтиб келмаган бўлса (яъни молини Аллоҳ йўлида сарфлаб, ўзи эса Аллоҳ йўлида шаҳид бўлган бўлса) кейин тенг бўлур» (Имом Бухорий, Муслим ва Термизий ривоятлари. Бу матн Термизийнинг матнлари).

Бу кунларда қилинишга тарғиб қилинган амаллардан:

1. Рўза (биринчи тўққиз кунликда, айниқса 9 – Зулҳижжа, яъни Арафа кунида рўза тутишлик ўтган йилги ва келаси йилги гуноҳларга каффорат бўлади);

2. Аллоҳга ҳақиқий тавба қилмоқлик;

3. Қуръони Карим тиловати (ҳар бир ҳарф учун бизлар учун 10 та ҳасанот ёзилади);

4. Садақотлар қилишлик (саҳиҳ ҳадисларда келишича: садақа бу жаҳаннам ўтидан сақлагувчи бир қалқондир);

5. Барча фарз намозларини жамоат билан ўқимоқлик (саҳиҳ ҳадисларда келишича, фарзни жамоат билан ўқиган учун 25 дан 27 мартагача ажр кўп ёзилади, хуфтон намозини жамоат билан ўқимоқлик худди у кишига ярим кеча таҳажжуд ўқигандек савоб ёзилади, бомдод намозини жамоат билан ўқиганга бир кеча таҳажжуд ўқигандек савоб ёзилади);

6. Барча суннати-муаккада бўлган намозларни ўқимоқлик (2 ракат бомдодда, 4 ракат пешин намозидан аввал ва 2 ракат пешиндан кейин, 2 ракат шом намозидан сўнг ва 2 ракат хуфтондан сўнг. Бу намозларни ўқиган учун Жаннатдан уй ваъда қилинган);

7. Дуҳо намози (саҳиҳ ҳадисларда келишича: бу намозни Аввоб (Аллоҳга доимо ибодат қилгувчилар) бўлган бандаларгина ўқийдилар ва бу намоз туфайли инсон боласининг зиммасида бўлган садақа қилишликларнинг барчасини савоби ёзилади);

8. Ишроқ намози (саҳиҳ ҳадисларда келишича: кимда-ким бомдод намозини жамоат билан ўқиса ва масжидда Аллоҳни зикр қилиб қуёш чиққунча ўтирса, қуёш чиққанидан сўнг 15 дақиқа ўтгач 2 ракат Ишроқ намозини ўқиса, у кимса учун Ҳаж ва Умранинг савоби тўлиқлича ёзилади);

9. Субҳаналлоҳ, Алҳамдулиллаҳ, Аллоҳу Акбарни доимий равишда, уларнинг маъноларига таддаббур қилган ҳолда такрорлаб юришлик (саҳиҳ ҳадисларда келишича: ҳар бири учун Аллоҳ таоло Жаннатда у кимса учун бир дарахт ўстиради. Ундан ташқари Ибн Умар ва Абу Ҳурайра разияллаҳу анҳумолар бозорларга чиқиб «Аллоҳу Акбар, Аллоҳу Акбар, Ла илаҳа иллаллоҳу Аллоҳу Акбар, Аллоҳу Акбар ва лиллаҳи ҳамд» деб одамларга эслатишлик учун такбиротлар айтар эканлар (Имом Бухорий ривояти));

10. Таҳҳажжуд намози (фарз намозидан сўнг энг афзал намоз таҳажжуд намозидир);

11. Ийд Намозидан сўнг Қурбонлик қилиш (саҳиҳ ҳадисларда келишича: қурбонлик учун сўйилган жониворнинг жунини сонича ва унданда кўпроқ савоб ёзилади. Қурбонлик қилмоқчи бўлган киши қурбонлик қилгунича сочини, тирноқларини олмасликка буюрилган);

12. Амру маъруф ва наҳий мункар;

13. Илм олишлик (ҳадис ва сийрат китобларини ўқишлик).

Зулҳижжа ойининг биринчи ўн кунлигининг фазилатлари

Зулҳижжа ойининг биринчи ўн кунлиги фазилатлари ва унда бажариладиган шаръий амаллар

الحمد لله والصلاة والسلام على رسول الله نبينا محمد وعلى آله وصحبه أجمعين، وبعد:

Зулҳижжанинг ўн кунлиги фазилатлари

Бухорий ва бошқа уламолар Ибн Аббос разияллоҳу анҳумодан ривоят қилишганки, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Бирор-бир кун йўқки, ундаги солиҳ амал бу ўн кунликдагидан кўра Аллоҳга суюклироқ бўлса». Одамлар сўрашди: «Ё Расулуллоҳ, Аллоҳ йўлидаги жиҳод ҳам суюкли бўлолмайдими?» Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Аллоҳ йўлидаги жиҳод ҳам суюкли бўлолмайди. Аммо бир инсон жони ва моли билан чиқиб, ундан бирон нарса қайтиб келмаса, шугина мустасно» (Саҳиҳул-Бухорий - 969; Сунани Аби Довуд - 2438).
Имом Аҳмад Ибн Умар разияллоҳу анҳумодан ривоят қиладилар (5446). Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Аллоҳнинг наздида бирор кун йўқки унда қилинган амал бу ўн кунликда қилинганчалик маҳбуброқ бўлса. Бас, таҳлил, такбир ва ҳамдни кўп айтинглар».
Ибн Ҳиббон ўз «Саҳиҳ»ларида Жобир разияллоҳу анҳудан ривоят қилганлар. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Аллоҳ ҳузурида Арафа кунидан афзалроқ бирор кун йўқ».

Бу ўн кунликда бажариладиган амаллар тури

Биринчи: Ҳаж ва умра ибодатини бажо қилиш
Бу шу кунлар ичида қилинадиган амалларнинг энг афзалидир. Бунинг фазилатига бир неча ҳадислар далолат қилади. Жумладан, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Умра ўзидан кейинги умрагача бўлган гуноҳларга каффоратдир. Ҳажжи мабрурнинг мукофоти фақат жаннатдир». Бу ҳақда яна бир қанча саҳиҳ ҳадислар ворид бўлган (Саҳиҳул-Бухорий - 1773, Саҳиҳул-Муслим - 1349).

Иккинчи: Бу кунларнинг ҳаммасида ёки уддасидан чиққан кунларида, хоссатан Арафа куни рўзадор бўлиш
Шубҳа йўқки, рўза энг афзал ибодатлардан саналади. У ҳадиси қудсийда айтилганидек, Аллоҳ Ўзи учун танлаб олган амаллардандир. Аллоҳ таоло айтган: «Рўза Мен учундир. Унинг мукофотини ҳам Мен Ўзим бераман. Зеро, банда таоми, суви ва шаҳватини Мен учун тарк қилади» (Муснади Аҳмад - 9112, Саҳиҳул-Бухорий - 7492, Саҳиҳул-Муслим - 1151).
Абу Саид ал-Худрий разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. У киши дедилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: «Қайси бир банда Аллоҳ йўлида бир кун рўза тутса, Аллоҳ шу кун сабабидан унинг юзини етмиш куз муддатича узоқлаштириб юборади». Етмиш куз дейилишидан мурод, етмиш йилдир (Муттафақун алайҳ, Бухорий - 2840, Муслим - 1153).
Муслим Абу Қатода разияллоҳу анҳудан ривоят қиладилар (1162). Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Аллоҳдан умид этаманки, У Арафа кунининг рўзасини аввалги ва кейинги йилнинг гуноҳларига каффорат қилади».

Учинчи: Бу кунларда такбир, зикр ва дуолар билан машғул бўлиш
Аллоҳ марҳамат қилади:
«Маълум кунларда Аллоҳнинг исмини зикр қилсинлар» (Ҳаж сураси, 28-оят). Бизга яхши аёнки, «маълум кунлар»ни ўн кунлик муддат деб тафсир қилинган. Шунинг учун уламолар бу кунларда зикрни кўп айтишни мустаҳаб санаганлар. Юқорида Аҳмад Ибн Умар разияллоҳу анҳумодан ривоят қилган ҳадисда: «Бу кунларда таҳлил, такбир ва ҳамдни кўп айтинглар», деган сўз ўтди. Бухорий Ибн Умар ва Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳумдан ривоят қиладилар. У икковлари ўн кунлик давомида бозорга чиқиб такбир айтишарди. Одамлар ҳам уларнинг такбирларини эшитиб такбир айтар эдилар. Исҳоқ тобеийнларнинг фуқаҳоларидан - раҳматуллоҳи айлайҳим - ривоят қиладилар. Улар мана бундай деб такбир айтишар эди: «Аллоҳу Акбар, Аллоҳу Акбар, ла илаха иллаллоҳу валлоҳу Акбар, Аллоҳу Акбар, валиллаҳил-ҳамд».
Бозорларда, ҳовлиларда, йўлларда, масжидларда ва шу каби бошқа жойларда такбир айтганда овозни кўтариш мустаҳаб иш саналади. Чунки Аллоҳ:
«(Бу кунлар) Сизларни ҳидоят қилганига шукрона сифатида Аллоҳни улуғлашларингиз учундир», - деган (Бақара сураси, 185-оят). Такбирни жамоат бўлиб айтиш жоиз эмас. Яъни ҳамма бир-бирининг овозига мослаб, жўр бўлиб такбир айтмайди. Бу иш салафлардан нақл қилинмаган. Суннат шуки, ҳар бир инсон ўзи ёлғиз такбир айтаверади. Барча зикр ва дуолардаги қоида шундайдир. Фақат билмайдиган одам бўлса, унга ўргатиш учун то у ўрганиб олгунча кимдир айтиб туриши мумкин. Бу кунларда такбир, таҳмид, тасбеҳ ва бошқа машруъ дуолардан ҳар ким қурби етганича, насиб бўлганича ўқиши жоиздир.

Тўртинчи: Барча гуноҳ ва маъсиятлардан тавба қилиш, тўхташ
Мана шунда қилинган яхши амаллар учун мағфират ва раҳмат келишига йўл очилади. Чунки гуноҳлар раҳматдан узоқлашиш ва қувилиш омилидир. Тоатлар эса яқинлик ва дўстлик омилларидан. Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда келадики, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Аллоҳнинг рашки келади. Унинг рашки мўминнинг Аллоҳ ҳаром қилган ишларни қилишидадир» (Саҳиҳул-Бухорий - 5223, Саҳиҳул-Муслим - 2761).

Бешинчи: Солиҳ амалларни кўпроқ килиш
Намоз, садақа, жиҳод, қироат, амри маъруф - наҳйи мункар ва ҳоказо солиҳ амалларнинг нафлларини кўпайтириш бу кунларда кўп савоб топишга сабаб бўлади. Гарчи бир амалнинг даражаси аслида қайсидир бир амалдан пастроқ бўлса ҳам, бироқ даражаси паст амал шу кунларда қилингани учун бошқа вақтларда даражаси юқорироқ саналадиган амалдан афзалроқ ва Аллоҳга маҳбуброқ бўлади. Ҳатто амалларнинг афзали бўлган жиҳоддан ҳам устун бўлади. Фақат жиҳодда оти сўйилиб, ўзининг ҳам қони тўкилган одамгина бундан мустасно.

Олтинчи: Бу кунлар учун хосланган такбирларни айтиш
Бу кунларда ҳамма вақт ичида: хоҳ кечаси, хоҳ кундузи бўлсин, то ҳайит намози ўқилгунча ҳеч бир чекловсиз ихтиёрий такбир айтиб юриш («такбири мутлақ») шариатга мувофиқ иш бўлади. Яна шу билан бирга аниқ ва қатъий қоидага мувофиқ қилиб такбир айтиш ҳам бор («такбири муқайяд»). Бу иккинчиси жамоат билан ўқилган фарз намозларидан кейин айтиладиган такбирлардир. Бу амал ҳожилардан бошқа одамлар учун Арафа куни тонгидан бошлаб, ҳожилар учун эса ҳайит куни пешин вақтидан бошлаб, то охирги «ташриқ» кунининг аср намозигача давом этади.

Еттинчи: Ҳайит куни ва «ташриқ» кунлари ичида қурбонлик қилиш
Бу иш бизнинг отамиз Иброҳим алайҳиссалоту вассаломнинг суннатларидир. Маълумки, Аллоҳ у кишининг ўғилларини буюк қурбонликка алмаштириб берган. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламдан собит бўлганки, «У зот ўз қўллари билан шохдор, ола-була иккита қўчқор қурбонлик қилганлар. Бисмиллоҳ ва такбир айтиб, оёқларини у икки қўчқорга қўйиб турганлар» (Муттафақун алайҳ, Бухорий - 5558, Муслим - 1966).

Саккизинчи: Қурбонлик қилувчиларга тегишли суннат
Муслим (1977) ва бошқалар Умми Салама разияллоҳу анҳодан ривоят қилишганки, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам айтганлар: «Зулҳижжанинг ҳилолини кўрсангизлар ва ичингиздан кимдир қурбонлик қилмоқчи бўлса, то қурбонлигини бажо қилмагунча соч-соқоли ва тирноқларини олишдан тийилсин». Яна бир ривоятда: «Соч-соқоли ва тирноқларидан ҳеч бир нарса олмасин», - дейилган. Бу эҳтимол ҳажда қурбонлик қиладиган одамларга ўзини ўхшатиш учундир. Аллоҳ таоло айтган:
«То қурбонлигингиз ўз маконига етмагунча сочларингизни олмангиз» (Бақара сураси, 196-оят). Бу сўзнинг зоҳири ушбу таъқиқ фақат қурбонлик қилувчига тегишли бўлиб, аёли ва болаларига тааллуқли эмаслигини кўрсатади. Аммо улардан ҳам кимдир қурбонлик қилмоқчи бўлса, у ҳам бу қоидага амал қилади. Бошни ювса, ишқаласа ва ундан бирор тук тўкилса зарари йўқ.
Тўққизинчи: Мусулмон одам намозгоҳга бориб ийд намозини ўқишга, хутбани эшитиб фойдаланишга астойдил ҳаракат қилмоғи лозим
У яна ушбу ийднинг шариатга киритилишидан кўзланган ҳикмат нимада эканини англаши керак. Бу куннинг шукрона ва яхшиликлар қилинадиган кун эканини эсдан чиқариш мумкин эмас. Шундай экан, байрам кунини ҳаддан ошиш ва очкўзлик куни қилиб юбормасин. Гуноҳ ва маъсият байрами қилмасин, мусиқа ва маст қилувчи ичимликлар каби нарсаларга берилиб, ўн кунликда бажо қилган солиҳ амалларининг йўқ бўлиб кетишига сабаб бўлиб қолмасин.
Ўнинчи: Биз кўриб ўтган нарсалардан хулоса шуки, ҳар бир мусулмон эркак ва аёлга бу айёмларни ғанимат билмоқ зарурдир. Инсон ушбу имкониятлардан фойдаланиб ўзининг мавлоси розилигини топиш учун Аллоҳнинг тоати ва зикрида бўлиши, Унга шукр айтиб, вожиб амалларни бажо этиши, қайтарилган нарсалардан узоқ бўлиши, бу мавсум ичида Аллоҳнинг марҳаматларига кўпроқ сазовор бўлишга интилиши лозим. Яхшиликларга етакловчи, тўғри йўлга илҳом берувчи Аллоҳдир.

وصلى الله وسلم على محمد وعلى آله وصحبه

Зулҳижжа ойининг биринчи ўн кунлиги фазилатлари ва унда бажариладиган шаръий амаллар

Бу кунларни қандай ўтказмоқ керак?

Аллоҳ Таолога ҳамду санолар, пайғамбаримиз Муҳаммад ибн Абдуллоҳга, аҳли оилаларига ва асҳобларига салоту саломлар бўлсин.
Маълумки, Аллоҳ Таоло ўз ҳикмати ва фазлу карами билан айрим кунларни бошқаларидан кўра муфаззал этди.
«Парвардигорингиз Ўзи хоҳлаган нарсасини яратур, ва (Ўзи хоҳлаган ишни) ихтиёр қилур. Улар учун ихтиёр йўқдир …» (Қасас сураси, 68-оят).
Ушбу афзаллик мўминлар хайрли ишларга қаттиқроқ берилмоқлари ва ажру савобларга мўл-кўл кўмилмоқлари учун, Аллоҳ Таолога яна ҳам яқинроқ бўлмоқлари учун пок Парвардигор тарафидан жорий этилган. Аммо атрофга назар ташласангиз, кўпчилик мусулмонларнинг фазилатли соатлардан мутлақо ғофил эканларини кўрасиз. Улар улуғ ажру савоблардан маҳрум қолиб, ушбу соатларни ғанимат билмайдилар.
Масалан, Зулҳижжанинг аввалги ўн куни дунё кунларининг энг афзали ва уларда қилинган амаллар бошқа кунлар амалига қараганда Аллоҳ Таолога суюклироқдир.
Хўш, мана шундай улуғ ва ғанимат соатларда биз нима билан машғул бўламиз? Афсуски, кўпчилигимиз ҳатто бу кунларнинг келиб-кетганини ҳам сезмай қоламиз. Зулҳижжанинг ўн кунида айтилиши лозим бўлган такбирларнинг мутлақо ташлаб қўйилишини бунга мисол сифатида келтириб ўтиш мумкин. Зулҳижжанинг ўн куни Рамазон кунларидан улуғроқ, унда қилинган амаллар Рамазон кунлари амалидан афзалроқ саналишига қарамасдан, Рамазонда амалга ошириладиган амаллардан биронтаси ҳам, кўпгина мусулмонлар томонидан Зулҳижжанинг ўн кунида қилинмайди. Тўғри, бунга ажабланмаса ҳам бўлади. Чунки Рамазон ўзига хос хусусиятлар билан ўралганки, Зулҳижжанинг ўн кунида бу хусусиятлар топилмайди.
Биринчидан: Рамазон ойида ҳар йили бажаришимиз фарз этилган бир ой рўза ибодати мавжуд. Рўзанинг мусулмонларни тарбия қилишдаги, уларнинг иймонларини зиёдалаштиришдаги аҳамияти эса барчага аён.
Иккинчидан: Қуръони Каримнинг нозил бўлиши ҳам Рамазон ойига бевосита боғлиқ. Шу боисдан мусулмонлар Рамазон ойини ҳақли равишда Қуръон ойи деб биладилар ва бу ой давомида Парвардигорлари каломини қўлларидан қўймайдилар.
Учинчидан: Рамазон кечаларида қоим туриб ибодат қилмоққа кўп тарғиб этилган. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Қадр кечасини кутиб, Рамазоннинг охирги ўн кечасига алоҳида эътибор берардилар.
Мазкур уч хусусият Рамазон учун ўзига хос муҳит яратиб, кишилар ҳаётини ўзгартириб юборади. Бундан ташқари, ушбу муборак ойда шайтонларнинг кишанланиши, жаннат эшикларининг очилиб, дўзах дарвозаларининг ёпилиши мўминларнинг ибодатга янада ҳарисрок бўлишларига кучли таъсир кўрсатади. Натижада мусулмонлар турли хайр-яхшилик ишларига кўпроқ машғул бўладилар. Зулҳижжанинг ўн кунлигида эса, ушбу имтиёзларнинг йўқлиги ҳам биз учун бир имтиҳондир. Бу кунларда Рамазонда бўлгани каби кишини солиҳ амалларга ундаб турувчи кучли омиллар кўринмайди. Фақат Аллоҳ Таолонинг тавфиқи билан охират ғамида жидду жаҳд қилган инсонларгина бу кунларни ғанимат билишлари мумкин.

Зулҳижжа ойи биринчи ўн кунлигининг хусусиятлари

Ушбу кунларнинг фазилати ҳақида бир қанча далилларни келтириш мумкин.
1. Аллоҳ шундай марҳамат қилади:
«Тонгга қасам, (Зулҳижжа ойи аввалидаги) ўн кечага қасам …» (Фажр сураси, 1-2 оят).
2. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Зулҳижжа ойининг ўн кунини дунё кунларининг энг улуғи деб билганлар.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: «Ҳеч қайси кунда қилинган солиҳ амал ушбу ўн кунда қилинган солиҳ амалчалик Аллоҳга суюкли эмас».
- Ё Расулуллоҳ, Аллоҳ йўлидаги жиҳод ҳамми? - сўрашди саҳобалар.
- Ҳа. Аллоҳ йўлидаги жиҳод ҳам! Фақат моли-ю жони билан (жиҳодга) чиқиб, ҳеч нарсасисиз қайтган киши (яъни моли ҳам жони ҳам ўша ерда қолган, шаҳид бўлган киши) бундан мустасно» (Бухорий ва Муслим ривоятлари).
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: «Аллоҳ наздида Зулҳижжанинг ўн кунидан улуғроқ кун йўқдир. Ҳеч қайси амал ушбу ўн кунда қилинган амалчалик Аллоҳ Таолога суюкли эмас. Бас, ўша кунларда таҳлил, такбир ва ҳамдни кўп айтинглар!» (Аҳмад ривоятлари).
Демак, Зулҳижжа ойининг ўн куни йилнинг энг афзал кунлари экан, ушбу ўн кун ичида келган жумъа ҳам икки фазлни ўзида жамлагани учун бошқа жумъалардан муфаззалдир. («Фатҳул-борий» китобидан).
3. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Зулҳижжанинг ўн кунида яхши амалларни кўпроқ қилишга чақириб, таҳлил ва такбир айтишга буюрдилар.
4. Зулҳижжанинг ўн кунида арафа ва наҳр (қурбон ҳайити) кунлари бор.
5. Ушбу кунлар ичида энг улуғ ибодатлар - намоз, рўза, садақа, ҳаж жамланади. Бу ҳам ўзига хос мумтозликдир. Айниқса, Зулҳижжанинг ўн куни ичида амалга ошириладиган ҳаж ибодати бутун умр давомида фарз сифатида бир мартагина адо этиладиган ғанимат ва ноёб амалдир.

Зулҳижжа ойининг ўн куни ичида қилинадиган солиҳ амаллар

Агар бирор кун муфаззал саналса, ўша кунда қилинган амал ҳам афзал бўлиши табиий. Юқоридаги ҳадисда ҳам Аллоҳ Таолонинг Зулҳижжанинг ўн кунида қилинган амалга муҳаббати баён этиб ўтилди. Демак, бу кунларнинг улуғлиги икки томонлама таъкидланади. Ушбу ўн кун давомида қилинадиган солиҳ амалларни агар умумлаштириб санаб ўтадиган бўлсак, қуйидаги ибодатларни зикр этишимиз мумкин:
1. Ҳақиқий тавба-тазарру
Аллоҳ Таоло ёмон кўрадиган зоҳиру ботин маъсиятларни тарк этиб, Парвардигор хуш кўрадиган хайрли амалларга киришмоқ, ўтган гуноҳларидан афсус-надомат чекиб, қайта бу ишга қўл урмасликка қатъий аҳд этмоқ чин тавба ҳисобланади. Банда ўзига буюрилган ишларни тарк этгани, қайтарилган ишларга қўл ургани учун ҳам тавба-тазаррулар қилмоғи лозим. Киши ўлим соатининг яқин-узоқлигини билмас экан, гуноҳ-маъсиятлардан дарҳол тавба қилмоғи керак. Зеро, ҳар бир ёмон амал ўзига ўхшаган кейинги ёмон амални тортиб келаверади. Ҳар қандай гуноҳ аслида ёмон нарса, аммо муфаззал жойлар ва кунларда қилинган гуноҳлар бошқа кунларда қилинган айни гуноҳларга қараганда ёмонроқ бўлади. Бинобарин, уларнинг жазоси ҳам улкан бўлади. Аллоҳ асрасин!
«Эй мўминлар, Аллоҳга холис тавба қилинглар!» (Таҳрим сураси, 8-оят).
Ибн Қоййим ал-Жавзийя ёзадилар: «Холис тавбада уч нарса - барча гуноҳлардан қайтиш, бунга ҳақиқий ва қатъий азму қарор қилиш ҳамда иллат-камчиликлардан холи бўлиш мужассам бўлмоғи лозим. Мана шу комил тавба бўлади».
2. Ҳаж ва умра ибодати
Ҳажнинг аксар амаллари Зулҳижжанинг аввалги ўн куни ичида адо этилишини ҳисобга оладиган бўлсак, ҳаж ва умра ибодатларини ҳам ушбу ўн кунликдаги амаллар доирасига киритишимиз мумкин. Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳаж ва умрага кўп чақирганлар. Чунки мазкур улуғ ибодатлар инсонни гуноҳ-маъсият кирларидан тозалайди. Натижада киши охиратда азиз-мукаррам зотлар сафидан жой олади.
3. Вожиботларни ўз вақтида адо этмоқ
Яъни, шариат буйруқларини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам кўрсатмаларига мувофиқ равишда, барча суннат ва одоблари билан бекаму кўст адо этмоқ. Бу ҳар бир инсоннинг ҳаётда биринчи галдаги вазифасидир.
Аллоҳ Таоло айтади: «Ким менинг валийим - дўстимга тажовуз қилса, унга уруш эълон қиламан. Биронта бандам Мен ўзим фарз қилган амалларни адо этишдан кўра суюклироқ нарса билан Менга яқинлик ҳосил қилмаган. Нафл амаллар эса бандамни Менга янада яқинроқ қилаверади. Охир-оқибат Мен уни яхши кўриб қоламан. Қачон Мен бандамни яхши кўриб қолсам, Ўзим унинг эшитадиган қулоғи, кўрадиган кўзи, ушлайдиган қўли ва юрадиган оёғи бўламан. Мендан бирон нарса сўраса - албатта бераман, паноҳ тиласа - Ўз паноҳимга оламан. Мен қиладиган ишларимнинг биронтасида мўминнинг жонини олишда тараддудланганимдек тараддудга тушмаганман. У ўлимни ёмон кўради, Мен эса унга озор беришни истамайман» (Ҳадиси қудсий. Бухорий ривоятлари).
Ҳофиз ибн Ҳажар ёзадилар:
«Фарзларни буюрилгандек адо этишда қуйидаги нарсалар мужассам бўлади:
• Буйруққа бўйсуниш;
• Буюрувчига нисбатан ҳурмат-эҳтиром;
• Буюрувчига эргашиш ила уни улуғлаш;
• Унинг улуғлигини тан олиш;
• Ўзининг қуллигини эътироф этиш.
Шунинг учун ҳам фарзларни тўла адо этиш Аллоҳ Таолога яқинлик ҳосил қиладиган амаллар ичида энг улуғи саналади».
Шариат буйруқларига тўла риоя этмоқ мўминларнинг Қуръони Каримда мақталган сифатларидандир.
«Улар намозларини муҳофаза этгувчи (ўз вақтида бекаму кўст адо этувчи) зотлардир» (Маъориж сураси, 34-оят).
4. Солиҳ амалларни кўпайтирмоқ
Аллоҳ Таолога ҳамиша суюкли бўлган солиҳ амаллар ушбу муборак кунларда яна ҳам таъкидлироқдир. Яъни, уларнинг фазли, ажр-мукофоти юқори бўлади. Шундай экан, ҳаж қилишга мушарраф бўла олмаган киши ушбу ўн кунни намоз, Қуръон тиловати, зикр, дуо, эҳсон-садақалар, ота-онага яхшилик қилиш, силаи раҳм ва яхшиликка буюриб, ёмонликдан қайтариш каби хайрли амаллар билан ўтказсин. Ана шунда у Парвардигори муҳаббатига лойиқ топилиши мумкин.
5. Зикр
Ўзга амаллардан фарқли равишда зикр ҳақида алоҳида оят нозил бўлган:
«Ва маълум кунларда (яъни қурбон ҳайити кунларида Аллоҳ) уларга ризқ қилиб берган чорва ҳайвонларини (қурбонлик учун сўйиш) устида Аллоҳ номини зикр қилиш учун (келурлар)» (Ҳаж сураси, 29-оят).
Абдуллоҳ ибн Аббос юқоридаги оятда зикр қилинган «маълум кунлар»ни Зулҳижжанинг ўн куни деб тафсир қилганлар. Яъни шу кунларда мўминлар Аллоҳ Таоло уларга ризқ қилиб берган чорва моллари учун Парвардигорларига шукроналар қилиб, ҳамдлар айтишади.
6. Такбир
Масжидларда, уйларда, кўча-кўйда, бозорларда такбир айтмоқ суннатдир. Эркаклар ошкора, аёллар эса овозларини чиқармасдан Аллоҳ Таолони улуғлаб такбир айтадилар. Такбирни қай лафзлар билан айтиш лозимлигини қатъий чегаралаб қўйган аниқ бир кўрсатма йўқ. Бу хусусда саҳоба ва тобеинлардан ривоят қилинган асарларнинг саҳиҳроғи Салмон разияллоҳу анҳунинг қуйидаги сўзларидир: «Аллоҳу акбар, Аллоҳу акбар, Аллоҳу акбару кабийро! - деб такбир айтинглар». Кўпчилик мусулмонлар ушбу суннатни бутунлай унутганлар. Сиз агар хоҳласангиз, унутилган суннатни тирилтириб, улкан ажрга эришишингиз мумкин.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: «Мендан кейин унутилган бир суннатимни тиклаган кишига ўзи учун алоҳида савоб берилиши билан бирга ундан кейин ушбу суннатга амал қилганларнинг савоблари баробарида ҳам ажр-мукофот берилади» (Саҳиҳ сунан Ибн Можа: 173).
Абдуллоҳ ибн Умар билан Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳумо Зулҳижжанинг ўн кунида бозорга чиқиб такбир айтардилар. Одамлар ҳам уларнинг такбирини эшитиб, такбир айтишарди. Яъни, кишилар у икки саҳобадан эшитганларидан сўнг такбир айтиш лозимлигини эсга олиб такбир айтардилар.
7. Рўза тутмоқ
Ҳафса разияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам тўрт нарсани ҳеч ташламас эдилар: Ошуро кунида, Зулҳижжанинг ўн кунида ва ҳар ойнинг уч кунида рўза тутишни ҳамда бомдоддан аввалги икки ракаат суннатни».
Албатта бу ерда Зулҳижжанинг ўн кунида рўза тутиш ҳакида гапирилганда шу кунларнинг аввалги тўққиз куни назарда тутилган. Зеро ўнинчи куни Қурбон ҳайити куни бўлиб, ҳайит куни рўза тутиш ман қилинган. Айрим кимсаларнинг фақат еттинчи, саккизинчи ҳамда тўққизинчи кунларни хослаб рўза тутишларига келсак, шариатда бу ишнинг асли йуқ. Бироқ, қайси бир инсон ўзининг имконият ва куч-қудратидан келиб чиқиб шу уч кунни рўза билан ўтказмоқчи бўлса, албатта бу учун савоб олади, иншоаллоҳ.
8. Қурбонлик
Қурби етадиган кишилар учун қурбонлик сўйиш камида - суннати муаккада. Баъзи олимлар, масалан, Ибн Таймия уни ҳатто фарз дейишган. Ҳанафий мазҳаб уламолари наздида бу амал вожибдир.
«Бас, сиз Парвардигорингиз учун намоз ўқинг ва қурбонлик қилинг!» (Кавсар сураси, 2-оят).
Ушбу оят ичига ҳайит намозини ўқиш ва қурбонлик қилиш киради. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам унга доим амал қилганлар. Абдуллоҳ ибн Умар айтадилар: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Мадинада ўн йил турдилар ва ҳар йили қурбонлик қилдилар».
9. Ҳайит намози
Ҳайит намози қаттиқ таъкидланган суннатлардандир. Имом Абу Ҳанифа бу намозни вожиб дейдилар. Баъзи уламолар унинг фарзлиги хусусида ҳам кучли далиллар келтирганлар. Мусулмонлар ҳайит намозига чиқиб ҳайит хутбасини тингламоқлари, бу куннинг байрам этиб танланишидаги ҳикматларни, бу кун Аллоҳга шукроналар қилинадиган, солиҳ амаллар бажариладиган кун эканлигини ёдга олмоқлари лозим.

Арафа куни

Арафа куни алоҳида фазл ва хусусиятларга эга бўлгани учун унинг фазилати ва шарафи хусусида батафсил тўхталиб ўтамиз.
Биринчидан - Арафа куни динимиз комил этилган, неъмат тугал қилинган кун.
«Яҳудлар Умар разияллоҳу анҳуга айтишди:
- Сизлар бир оятни ўқийсизлар. Агар ўша оят бизга нозил бўлганида эди, уни байрам қилиб олган бўлар эдик.
- Мен ўша оятни қачон нозил бўлганини ҳам, қаерда нозил бўлганини ҳам, у нозил бўлганида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам қаерда турганларини ҳам биламан. У арафа куни эди, биз ҳам Аллоҳга қасамки, Арафотда эдик (шу ерда Суфён: «Ўша кун жумъа куни бўлганмиди-йўқми, аниқ айтолмайман», - дедилар) (Бухорий ривоятлари).
«Бугун сизларга динингизни комил қилдим, неъматимни бенуқсон, тўкис қилиб бердим ва сизлар учун Исломни дин қилиб танладим» (Моида сураси, 3-оят).
Арафа куни дин комил этилди, деб айтилишига сабаб, шу кунгача мусулмонлар Ислом ҳажини амалга оширмаган эдилар. Энди Ислом рукнларининг охиргиси ҳам жорий этилиши билан дин комил бўлди. Бундан ташқари, Аллоҳ Таоло ҳажни Иброҳим алайҳиссалом асосларига қайтарди, ўша йилги ҳаж мавсумидан бошлаб ҳажда мушриклар иштирок этишини ҳам, ширк амаллари бажарилишини ҳам ман қилди. Шунинг учун ўша йилдан буён Арафотда мусулмонлар орасида мушриклар бўлмади. Неъматнинг тўкис бўлиши эса, Аллоҳ Таоло мағфирати туфайли ҳосил бўлади. Зеро, неъмат мағфиратсиз тўкис бўлмайди.
«(Эй Муҳаммад,) Аллоҳ сизнинг гуноҳингиздан илгари ўтганини ҳам, кейин келадиганини ҳам (яъни барча гуноҳларингизни) мағфират қилиш ва сизга Ўз неъматини тўкис-комил қилиб бериши учун …» (Фатҳ сураси, 2-оят).
Иккинчидан - Арафа ийд кунидир. Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: «Арафа куни, қурбонлик куни ва ташриқ кунлари биз - Ислом аҳлининг байрамимиздир …» (Абу Довуд ривоятлари).
Учинчидан - Арафа куни тутилган рўза икки йиллик гуноҳга каффорат бўлади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: «Арафа куни тутилган рўза ўтган йил ва келгуси йил учун каффорат бўлади» (Муслим ривоятлари).
Тўртинчидан - Арафа гуноҳлар кечириладиган ва жонлар дўзахдан озод этиладиган кундир.
Оиша разияллоҳу анҳодан ривоят қилинади, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: «Аллоҳ Таоло бирон кун Арафа куничалик кўп бандани дўзахдан озод этмайди. У яқинлашиб, сўнг дўзахдан озод қилган бандалари билан фаришталар олдида фахрланади ва: «Улар нима исташади?» - деб сўрайди» (Муслим ривоятлари).
Ибн Абдул Барр айтадилар:
- Бу ўша бандаларнинг гуноҳлари мағфират этилганига ишорадир. Чунки Аллоҳ Таоло гуноҳ-маъсият аҳли билан ҳеч қачон фахрланмайди. Фақат тавба ва мағфиратдан сўнг бу нарса бўлиши мумкин. Валлоҳу аълам.

Арафа кунида қилинадиган амаллар

а) Рўза тутмоқ
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: «Арафа кунининг рўзаси ўтган ва келгуси йиллар (гуноҳи)га каффорат бўлади деб умид қиламан …» (Муслим ривоятлари).
Албатта, бу рўза ҳаждагилар учун эмас, ҳажга бормаганлар учун айтилган. Чунки ҳожилар арафа куни рўза тутмайдилар. Арафа куни гуноҳга қўл уриб қўйишдан айниқса эҳтиёт бўлмоқ лозим. Абдуллоҳ ибн Аббос разияллоҳу анҳу ривоят қилган ҳадисда шундай дейилади: «Шу куни қулоғи, кўзи ва тилини (гуноҳ-маъсиятдан) сақлаган банда мағфират қилинади».
б) Зикр ва дуода кўп бўлмоқ
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: «Дуонинг энг яхшиси арафа кунида қилинган дуодир. Мен ва мендан илгари ўтган пайғамбарлар дуода айтган энг яхши сўзлари «Ла илаҳа иллаллоҳу ваҳдаҳу ла шарийка лаҳу, лаҳул мулку ва лаҳул ҳамду ва ҳува ала кулли шай`ин қодийр» (Термизий ривоятлари).
Ибн Абдул Барр айтадилар: «Мазкур ҳадис арафа кунининг дуоси кўпинча мақбуллиги ва энг афзал зикр «ла илаҳа иллаллоҳ» эканлигига далилдир».
Хаттобий айтадилар: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «одатда мен дуо қилишимдан муқаддам Аллоҳ Таолога айтадиган ҳамду саноларим ичида энг афзали шу сўзлардир», - демоқчи бўладилар. Негаки дуо қилувчи даставвал Аллоҳ Таолога ҳамду сано айтиб, ундан кейингина ҳожатини сўрай бошлайди. Шу боис, сано ҳам дуо номини олди …»
в) Такбир
Зулҳижжанинг ўн кунида такбир айтмоқ мустаҳаб амалдир. Бу кунларда ҳар ерда ва ҳамма вақт Аллоҳ зикри жоиз. Олимлар такбирни икки турга бўладилар:
Биринчи: Мутлақ такбир
Уни кеча-кундузнинг исталган вақтида айтиш мумкин. Ушбу такбир Зулҳижжа ойи кириши билан бошланиб, ташриқ кунларининнг охирига қадар давом этади.
Иккинчи: Муқайяд такбир
Бу такбирни намозлардан кейин айтилади. Ҳар намоздан кейин такбир айтмоқ афзал дейилган. У Арафа тонгидан бошланиб, ташриқ кунларининг охирига қадар давом этади.

Қурбонлик куни

Бу куннинг бир қанча улуғ фазилатлари бор. У ҳажжул акбар куни, йил давомидаги энг афзал кун. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: «Аллоҳ таборака ва таоло наздида энг улуғ кун - қурбонлик кунлари …» (Абу Довуд ривоятлари). Қурбонлик куни (яъни Қурбон ҳайит куни) ана шу хусусияти билан Рамазон ҳайитидан афзалдир. Чунки унда намоз ва қурбонлик жам бўлган. Ўзга миллатлар байрамларини ўйин-кулгу, маишатбозлик, исрофгарчилик ва бекорчилик билан ўтказадилар. Бироқ, Ислом ҳар иккала ҳайитни тоат-ибодат ранги билан зийнатлади. Мўминлар Аллоҳга шукроналар айтиб, бу кунни байрам қиладилар. Қурбонлик кунида намоз, такбир, қурбонликларни сўйиш ва ҳаж амаллари адо этилади. Бошқалар бу кунни ўйин-кулги билан беҳуда ўтказсалар, тақво эгалари Аллоҳ ризолигини топиш учун ушбу фурсатни ҳам ғанимат биладилар. Улуғ кунларни бесамар ва ўзимизга зиён бўладиган қилиб ўтказишдан Аллоҳ асрасин!

Ташриқ кунлари

Ташриқ кунлари Қурбонлик кунидан кейинги уч кундир.
«Саноқли кунларда Аллоҳни зикр қилингиз!» (Бақара сураси, 203-оят).
Имом Қуртубий ушбу саноқли кунларнинг ташриқ кунлари (яъни Зулҳижжанинг 11, 12 ва 13-кунлари) эканлиги хусусида ҳеч бир ихтилоф йўқлигини айтганлар. Бу кунлар ҳам мусулмонларнинг байрамидир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: «Арафа, қурбонлик ва Мино кунлари биз - аҳли Исломнинг байрамимиздир» (Абу Довуд ривоятлари).
Ташриқ кунлари рўза тутишдан қайтарилган. Улар Зулҳижжанинг муфаззал ўн кунидан кейин бошланади. Ташриқ кунлари муборак ўн кунга яқинлиги билан ҳам шарафлидир. Боз устига ҳажнинг баъзи амаллари шу кунларда адо этилади. Қурбонлик кунининг улар таркибига кириши билан ташриқ кунларининг фазлу шарафи янада улуғлашади. Ташриқ кунларининг иккинчи куни, яъни Зулҳижжанинг ўн биринчиси - қурбонлик кунидан кейин турадиган энг афзал кундир. Ушбу кунлар саҳиҳ қавлга кўра, қурбонлик учун аталган жонлиқларни сўйиш кунлари ҳисобланади. Демак, бу яна бир қўшимча фазилат. Бу кунлар ибодат, зикр ва қувонч кунларидир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: «Ташриқ кунлари еб-ичиш ва Аллоҳни зикр қилиш кунларидир».
Бу кунларда мўминлар Аллоҳнинг улуғ неъматларидан шод-хуррамликларини изҳор қиладилар. Ҳадисда ҳалол неъматлар билан қувватланиб, Аллоҳни зикр қилишга ишора бор. Бу неъматлар шукронасидир. Ҳадисда буюрилган зикр бир неча турларга бўлинади:
• Ҳар намоздан кейин айтиладиган муқайяд ва кеча-кундузнинг исталган вақтида айтиладиган мутлақ такбир;
• Қурбонлик қилаётганда «Бисмиллаҳ, Аллоҳу Акбар!» деб Аллоҳ номини зикр қилмоқ;
• Ейишда, ичишда ва бошқа ҳолатларда Аллоҳни зикр этмоқ;
• Шайтонга тош отаётганда такбир айтмоқ;
• Умуман Аллоҳ Таолони зикр қилмоқ.
Аллоҳ Таоло барчамизни хайрли амалларга муваффақ этиб, бидъат аҳлидан йироқ қилсин!

Зулҳижжанинг ўн кунидаги камчиликларимиз

Умумий нуқсонлар:
Кўпчилик Зулҳижжанинг ўн кунлигига умуман эътибор бермайди ва улкан ажр-савобдан бебаҳра қолади. Албатта бу очиқ-ойдин нуқсондир. Тасбеҳ, таҳлил, такбир ва ҳамд айтмаслик. Бу хато ҳам аксарият мусулмонлар томонидан содир этилади. Зулҳижжанинг ўн кунлиги кириши билан такбир айтиш бошланиб, ташриқ кунлари тугагунга қадар давом этади. Такбирни ҳар ким алоҳида-алоҳида, тебраниб зикр-ўйин тушмасдан, куйга солмасдан ва суннатда йўқ сўзлар ва сифатлар қўшмасдан айтмоғи шарт. Аёллар такбир ва таҳлилни бировларга эшиттириб айтишлари нотўғри. Чунки пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салам аёллари - оналаримиз бундай қилишмаган. Такбирга суннатда ворид бўлмаган асоссиз сўзларни қўшмаслик керак. Мавжуд саҳиҳ ривоятларга кўра, такбир қуйидаги икки кўринишда айтилиши мумкин:
Аллоҳу акбар, Аллоҳу акбар, ла илаха иллаллоҳу валлоҳу акбар, ва лиллаҳил ҳамд!
Аллоҳу акбар, Аллоҳу акбар, Аллоҳу акбар кабийро!
Баъзи китобларда келтирилган зиёдалар саҳиҳ эмас ёки улар бошқа кунларга тегишли. Ташриқ кунларида рўза тутмоқ мумкин эмас. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бу кунларни байрам ва еб-ичиш кунлари деганлар.
Арафа кунида йўл қўйиладиган хатолар:
Зулҳижжанинг ўн куни ичидаги энг афзал кун ҳисобланган Арафа кунида кўпчилик мусулмонлар билиб туриб рўза тутмайдилар. Ҳолбуки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Арафа кунида тутилган рўзанинг ўтган ва келгуси йилдаги гуноҳлар учун каффорат бўлиши ҳақида айтганлар. Фақат ҳаж сафарида бўлган ҳожиларгина арафа куни рўза тутишдан қайтарилганлар.
Аксарият кишилар Арафа кунида Аллоҳ Таолога дуо-илтижолар қилмасдан ғафлат билан кунларини ўтказадилар. Ахир бу кунда қилинган дуоларнинг ўзига хослиги ҳақида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан ҳадислар бор: «Энг яхши дуо Арафа кунининг дуосидир». Биродарлар, бепарволигимиз сабабли ана шундай улуғ куннинг яхшилигидан маҳрум қолмайлик!
Ибн Абдул Барр айтади: «Арафа кунида қилинган дуо - бошқа кунлар дуосидан афзал. Демак, Арафа куни ҳам энг афзал кун. Баъзи кунлар бошқаларидан муфаззал бўлади ва айни муфаззаллик қиёс, назар ёки фикр билан эмас, фақат тавфиқ билан идрок этилади. Биз жумъа куни, Ашуро куни, Арафа куни ва ҳафтанинг душанба ҳамда пайшанба кунларининг муфаззаллигини ана шундай саҳиҳ тавфиқ билан билганмиз. Мазкур ҳадисда Арафа кунида қилинган дуоларнинг аксарият ҳолларда мақбул эканлигига ишора бор. Ҳадисга биноан айтамизки, энг афзал зикр «Ла илаҳа иллаллоҳу ваҳдаҳу ла шарика лаҳу, лаҳул мулку ва лаҳул ҳамду ва ҳува ала кулли шай`ин қадийр!»»
Қурбонлик кунида содир бўладиган хатолар:
Ҳайит намозига чиқмаслик улкан хатолардан биридир. Айримлар ҳайит намозига мутлақо чиқмайдилар. Наҳот шундай улуғ кунга нисбатан мусулмонларнинг муносабати шу қадар ёмон бўлса?! Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай деганлар: «Аллоҳ наздидаги энг улуғ кун Қурбонлик кунидир, сўнг ундан кейинги кундир!»
Баъзилар намоздан сўнг қурбонлик сўйишни мўлжал қилиб, сўйиб бўлганимдан сўнг сартарошга кираман, ҳаммом қабул қиламан, деб ҳайит намозига эски-туски кийимларни кийиб чиқадилар. Бу - хато. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга тақлид қилиб, ҳайит намозига янги либосларни кийиб, ҳушбуй атирларни сепиб чиқмоқлари лозим. Абдуллоҳ ибн Умар икки ҳайитда энг яхши кийимларини кияр эдилар. Айрим салафлар ҳайит намозига чиқишдан аввал ғусл қилганлар.
Ҳайит намозидан олдин (фақат Қурбон ҳайитида) ҳеч нарса емаслик афзал. Негаки, Қурбонлик куни киши энг аввало ўзининг қурбонлик гўштидан емоғи суннатдир. Ибн Қаййим ал-Жавзийя айтади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Қурбон ҳайити куни намоздан қайтгунларига қадар ҳеч нарса емасдилар. Ҳайит намози ўқилгач, қилган қурбонликлари гўштидан еяр эдилар».
Намозга қодир бўла туриб ҳайит намозига чиқмаслик - катта хатодир. Аксинча, модомики қодир эканлар, катта-ю кичик, эркагу аёл - барча-барча намозгоҳга тўпланиб, суннатга тўла-тўкис амал қилиб ҳайит намозини адо этмоқлари ўринлидир.
Мусулмонлар имом хутбасига қулоқ солиб улкан фазлга эга бўладилар. Шу боис хутбага ҳам беэътибор бўлмоқ ножоиздир.
Ҳайит намозига чиқувчилар намоз ўқиладиган жойга бир кўчадан борсалар, қайтишда бошқа кўчадан юрмоқлари - суннат.
Ҳайит куни мўминлар бир-бирларини зиёрат қилиб, байрам билан қутлаб, яхши тилаклар айтмоғи шариатда мустаҳаб саналади. Намозхонлар бир-бирларига «Аллоҳ сизу биз - барчамизнинг амалларимизни қабул қилган бўлсин!» каби хайрли сўзларни айтадилар.
Ҳайит куни марҳум қон-қариндошларнинг қабрлари зиёратига бормоқ бидъатдир. Чунки бу амални Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳам, асҳоби киромлар ҳам қилмаганлар. Ҳолбуки, улар хайрли ишларда ҳамиша биринчи бўлганлар, марҳумлар учун ниманинг фойдаси бору ниманики йўқлигини биздан яхшироқ билганлар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: «Ким мана шу ишимизда (яъни бу динда) аслида унда бўлмаган бир ишни чиқарса, бас, унинг ушбу амали ўзига қайтарилади». Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам «Менинг қабримни ийд қилиб олманглар», - дедилар. Ийд - йил, ой, ҳафта ёки шу каби маълум муддатда одатий равишда маълум нарса атрофида тўпланишдир.
Аллоҳ Таоло барчамизга Ўзи тавфиқ берсин!

Бу кунларни қандай ўтказмоқ керак?

Зулҳижжанинг ўн кунлигида жорий қилинган амаллар
Шайх Солиҳ ибн Фавзон ал-Фавзон ҳафизаҳуллоҳ

Савол: Аллоҳ сизга яхшлик ато этсин! Зулҳижжанинг ўн кунлигида жорий қилинган амаллар нима?
Жавоб: Ҳожиларга нисбатан ўн кунликдаги жорий қилинган амаллар тўрт маносик-(ҳаж амал)ларидир: 1) Тош отиш 2) (Ҳажга ҳайдаб-(олиб) келинган) жонлиқларни сўйиш 3) Сочни олиш 4) Тавоф ва саъй агар бунинг имкони бўлса. Агар улар ўртасини ташриқ кунлари айри-айри қилса, бунда монеълик йўқ. Яна Аллоҳнинг зикри ва такбир айтиш билан машғул бўлади.
Ҳаж қилмаганларга келсак, ҳайитни ўқийдилар ва қурбонликларни сўядилар. Ҳамда намозлар сўнгидан жамоат бўлиб Аллоҳ азза ва жаллани зикр қиладилар (такбир айтадилар). Намозлар сўнгидан жамоат бўлиб такбир айтадилар.
Субҳаналлоҳ, валҳамдулиллаҳ. Ва ла илаҳа иллаллоҳу валлоҳу акбар, валиллаҳил ҳамд.
(Маъноси: Аллоҳни барча айбу нуқсонлардан поклайман. Барча мақтовлар Аллоҳга хосдир. Аллоҳдан ўзга ҳақ илоҳ йўқ. Аллоҳ Буюкдир. Ва барча мақтовлар Аллоҳга хосдир).
Ташриқ кунлари жамоатда ҳар биз намоз сўнгида. Ҳа (шундай).

Ибн Боз раҳимаҳуллоҳ

Зулҳижжа ойи ўн кунлигининг фазилати

[audio]https://tavhid.com/downloads/fatvolar/ibodat_mavsumi/zulhijja/zulhijja_003_zulhijja_oyi_10_kunligining_fazilati.mp3[/audio]
Юклаб олиш [mp3]

Савол: Мактабимдаги дин муаллимасидан, Зулҳижжа ойининг аввалги ўн кунлигида рўза тутиш мустаҳаб ва ушбу кунлардаги солиҳ амал Аллоҳ азза ва жаллага энг маҳбуб амаллар эканини эшитдим. Агар шу тўғри бўлса, Зулҳижжанинг ўнинчи ҳамда Арафа кунидан кейинги келадиган кун ташриқ кунларининг аввалгиси экани табиийдир. Ва у ҳожи ва улардан бошқа мусулмонлар учун байрам кунларидир. Мен билишим бўйича ҳайит кунлари рўза тутишлик жоиз эмас. Шу куни рўза тутишлик ҳаром бўлса бунга нима деб изоҳ берасиз? Ҳолбуки у аввалги ўн кунлик жумласидандир. Агар рўза тутилмаса ўнинчи кун ўрнига қайси кун бўлади? Агар ушбу кунларнинг барида рўза тутсам, менга уларнинг барида рўза тутишим вожиб бўладими? Шуни билмоқ лозимки, мен олтинчи, еттинчи, саккизинчи ва тўққизинчи кунлари рўза тутдим ва ўнинчи куни тутмадим. Фитр ва Адҳо бўлмиш икки ҳайит кунлари адади борасида аниқлик киритсангиз. Унда ихтилоф борми?
Жавоб: Ўн деб тўққиз (кунга) қўлланади. Ҳайит куни Зулҳижжанинг ўн кунлигидан деб ҳисобланмайди. Зулҳижжанинг ўн кунлиги дейилади. Ирода қилингани эса, рўзага боғлиқлик борасида тўққиз кундир. Ҳайит куни мусулмонларнинг ижмоси билан рўза тутилмайди. Илм аҳлининг ижмосига биноан. Агар ўнинчи кун рўзаси дейилса, бундан охиргиси Арафа куни бўлмиш тўққизинчи кун назарда тутилади. У куни рўза тутиш мустаҳаб ва қурбатдир. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламдан шу куни рўза тутганликлари ривоят қилинган. Ва бу ҳақда: У кундаги амал Аллоҳга бошқа кунлардагидан севимлироқдир, дедилар. У киши алайҳиссалоту вассалам: “Бирор-бир кун йўқки, ундаги солиҳ амал бу ўн кунликдагидан кўра Аллоҳга суюклироқ бўлса”. (Одамлар): «Ё Расулуллоҳ, Аллоҳ йўлидаги жиҳод ҳам суюкли бўлолмайдими?»-дейишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Аллоҳ йўлидаги жиҳод ҳам суюкли бўлолмайди. Аммо бир инсон жони ва моли билан чиқиб, ундан бирон нарса қайтиб келмаса, шугина мустасно». Ушбу ўн кунликда зикр, такбир, қироат қилиш ва садақа мустаҳаб бўлади. Ўнинчи кун ҳам шунинг жумласидан. (У куни) рўза тутишга келсак, йўқ. Ўнинчи кун ундан (рўза тутиш кунларидан) эмас. Рўза, Арафа ва ундан олдинги кунларга хос. Жамийки илм аҳли наздида ҳайит куни рўза тутилмайди. Бироқ зикр, дуо ва садақаларга боғлиқ бўлган амаллар, у ҳайит куни бўлмиш ўнинчи кун остига дохил бўлади. Ҳайит кунлари ҳайит кунидан ташқари уч кундир. Ўн биринчи, ўн иккинчи ва ўн учинчи. Жами тўрт кун. Ҳайит куни ва уч ташриқ кунлари. Ана шу илм аҳли наздидаги тўғрисидир. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дедилар: “Ташриқ кунлари еб-ичиш ва Аллоҳ азза ва жаллани зикр қилиш кунларидир”. У, Зулҳижжага нисбатан тўрт кун. Қурбонлик куни ва уч ташриқ кунлари. Рамазонда эса ҳайит фақат бир кундир. У Шаввол ойининг биринчи куни. Ана шу ҳайит. Ундан бошқаси ҳайит эмас. Унга Шаввол ойининг иккинчи куни рўза тутиши жоиз бўлади. Ҳайит Шавволда фақат биринчи кунга хос.
Суҳандон: (Ийдул) Адҳо ҳақида (ҳам бир оғиз тўхталсангиз), Аллоҳ сизга яхшилик билан мукофот ато этсин!:
Шайх: Юқорида ўтганидек тўрт кун. Ийдул Адҳо тўрт кун. Ўнинчи, ўн биринчи, ўн иккинчи ва ўн учинчи кунлар. Шуларнинг бари ҳайит кунлари бўлиб, рўза тутилмайди. (Ҳажда) ҳадй-(жонлиқ сўйиш)дан ожиз қолган киши учун ташриқ кунлари рўза тутишлиги мустасно. Таматтуъ ва қирон ҳадйига хос рухсат бор. Жонлиқ сўйишдан ожиз қолган киши учун. Таматтуъ ва қирон ҳадйи ташриқ кунлари бўлмиш ўн биринчи, ўн иккинчи ва ўн учинчи кунлари рўза тутилади. Сўнг етти кун ўз аҳли оиласида рўза тутади. Ҳайит кунига келсак, рўза тутилмайди. Мусулмонларнинг ижмоси билан на ҳадй ва на бошқаси сабаб.
Суҳандон: Фитр ҳайитига келсак, у фақат бир кунми?
Шайх: Ҳа, фақат бир кун.
Суҳандон: Шайх ҳазратлари, (савол йўлловчи) қиз Зулҳижжа ўн кунлигининг айримларида рўза тутганини ёдга олди. У мисол учун еттинчи, саккизинчи ва тўққизинчи кунлари рўза тутганини эслаб ўтди. Бу борада қандай кўрсатма берасиз?
Шайх: (Саволни) қайтар, қайтарчи.
Суҳандон: (Савол берувчи) қиз: Зулҳижжанинг аввалги ўн кунлигини айримларида рўза тутганини айтяпти?
Шайх: Монеълик йўқ. Агар еттинчи, саккизинчи ва тўққизинчи кунлари рўза тутса ҳараж-(танглик) йўқ. Ёки бундан кўпроқ рўза тутса ҳам. Қасд қилингани шунки, у зикр ва рўза кунларидир. Агар тўққиз куннинг барида рўза тутса, бу ажойиб ва гўзалдир. Агар айрим (кун)ларини тутса, бари яхши. Агар фақат Арафа куни рўзасига чекланса, бас, у Арафа куни энг афзалидир. Дарҳақиқат, пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Албатта, Арафа куни ўзидан олдинги ва кейинги йилларга каффорот бўлади деб умид қиламан”-дедилар. Улуғ кун. У куни рўза тутиш ҳожилардан ташқари шаҳар ва чекка биёбон аҳлининг бари учун мустаҳаб. Улар (ҳожилар) Арафа куни рўза тутмайдилар. Зулҳижжанинг бошидан Арафа кунигача қолган кунлар ҳам шундай. Унинг тўққиз кунида рўза тутиш мустаҳаб бўлади. Бироқ уларнинг афзали Арафа куни. Муқимлик ва чекка саҳроларда рўза тутилиши суннатдир. Ҳайит куни мустасно. (У куни) на ҳаж ва на бошқа ердагилар рўза тутади. Ҳожилар Арафа куни рўза тутмайди. Ҳожига Арафа куни рўза тутмаслик суннатдир. Балки пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам оғизлари очиқ бўлгани каби оғзи очиқ бўлади.

Манба: http://www.binbaz.org.sa/mat/17194

Дилмурод Абу Муҳаммад

Рўза ва Рамазонга оид турли мавзулар

Зулҳижжанинг аввалги ўн кунида рўза тутиш

[audio]https://tavhid.com/downloads/maruza/dilmurod/fiqh/roza_ramazonga_oid_turli_mavzular/zulhijjaning_avvalgi_10_kunida_roza_tutish.mp3[/audio]
Юклаб олиш

Зулҳижжа ўн кунлиги фазилати ва унда рўза тутиш

[audio]http://mufti.af.org.sa/sites/default/files/0102.mp3[/audio]

Савол: Савол берувчи Зулҳижжанинг (аввалги) ўн куни фазилати ва ушбу муборак кунларда рўза тутиш, унинг ажри қандай деб сўраяпти.
Жавоб: Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам бизга айтдиларки: «Бирор-бир кун йўқки, ундаги солиҳ амал бу (Зулҳижжа ойининг аввалги) ўн кунликдан кўра Аллоҳга суюклироқ бўлса». (Саҳобалар): «Ё Расулуллоҳ, Аллоҳ йўлидаги жиҳод ҳам суюкли бўлолмайдими?» – дейишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: «Аллоҳ йўлидаги жиҳод ҳам суюкли бўлолмайди. Аммо бир инсон жони ва моли билан чиқиб, ундан бирон нарса қайтиб келмаса, шугина мустасно». Рўза солиҳ амаллар жумласидандир. Рўза ҳақида Аллоҳ айтадики: «Одам боласининг барча амали учун ўн баробар ҳасанот бор, илло рўза. У мен учун, ажрини ҳам ўзим бераман». Шунингдек ушбу муборак кунларда садақа қилиш улкан аҳамиятга эга. Шунингдек, ушбу муборак ўн кунликда ҳаж ва умра қилишлик бор. Дарҳақиқат, у барча ибодатларни ўзида жамлаган. Шулардан: намоз, садақа, рўза, ҳаж, Аллоҳни зикр қилиш. Муборак кунларда рўза тутишлик мустаҳаб. Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламдан (ушбу кунларда) рўза тутганликлари ворид бўлмаган. Бироқ ҳадисларнинг умумий маъноси (ушбу кунларда рўза тутиш) машруъ эканига далолат қилади. Чунки рўза солиҳ амалларнинг афзали эканига иттифоқ қилинган. Модомики, бирор-бир кун йўқки, ундаги солиҳ амал дейилган экан, рўза солиҳ амаллар жумласидандир. Ушбу ўн кунликдан кўра суюклироқ бўлиши, рўзанинг мустаҳаб эканига, ҳажнинг мустаҳаб эканига, умранинг мустаҳаб эканига далолат қилади. Ушбу кунлар муборак бўлгани учун, буларнинг бари солиҳ амаллар жумласидандир.

Саудия Арабистони муфтийси
Ҳурматли шайх Абдулазиз ибн Абдуллоҳ Оли Шайх
http://mufti.af.org.sa/node/3580

فضل أيام عشر ذي الحجة وصيامها

السؤال : يسأل السائل عن فضل أيام عشر ذي الحجة وبالنسبة للصيام هذه الأيام المباركة ما هو أجرهما

الجواب : النبي صلى الله عليه وسلم قال لنا : ( ما من أيام العمل الصالح لنا بهن أحب إلى الله من هذه العشرقالوا يارسول الله ولا الجهاد في سبيل الله قال ولا جهاد في سبيل الله إلا رجل خرج بنفسه وماله فلم يرجع من ذلك بشيئ ) الأعمال الصالحة التي منها الصيام صيامها يقول الله ، كل عمل ابن آدم له الحسنة بعشر أمثالها إلا الصوم فإنه لي وأنا أجزبه كذلك صدقة في هذه الأيام المباركة لها شأن عظيم وكذلك الحج والعمرة في هذه العشر المباركة فإنها إجتماعة جميع أمة للعبادة من صلاة وصدقة وصوم وحج وذكر لله فهي أيام مباركة وصيامها مستحب لم يرد عن النبي صلى الله عليه وسلم صامها إنما عمومها الحديث يدل على مشروعيتها لأن متفق على أن الصوم من أفضل الأعمال الصالحة مادام يقال ما من عمل أيام عمل الصالح والصوم من أعمال الصالحة أحب من هذه الأيام العشر دل على أن الصوم مستحبة والحج مستحب والعمرة مستحبة لكونها في هذه الأيام المباركة وكلها من أعمال الصالحة.